SOKOŁÓW PODLASKI |
|
|
Gmina żydowska w Sokołowie Podlaskim posiadała dwa miejsca pochówku. Pierwszy cmentarz został założony w XVII w. w pobliżu synagogi, w rejonie obecnych ulic Wiatraki i Magistrackiej. Marian Pietrzak w książce Kościoły i cmentarze Ziemi Sokołowskiej tak opisał wygląd nekropolii w okresie przedwojennym: "Nad rzeczką Cetynią były mogiłki. Dziś jest to tzw. małpi gaj. Otoczony był z dwóch stron (od ul. Bóżniczej i Wiatraki) murem składającym się z drobnych kamieni, wapna i żwiru. Na cmentarzu leżało mnóstwo kamieni, zwykłych polnych, których Żydzi używali jako nagrobków. Tylko bogatych Żydów stać było na wykucie macew (..) w kształcie tablic mojżeszowych. Na większości z nich nic nie było. Musiały leżeć bardzo długo bo porosły mchem. Zdarzały się hebrajskie litery. Na całym cmentarzu rosły z rzadka olbrzymie stare drzewa: wiązy, lipy, klony i polne grusze. Cmentarz miał być likwidowany już przed wojną, ale Żydzi przekupywali jakoś urzędników i odkładali jego likwidację. Latem 1941 r. na polecenie starosty Grammsa władze miejskie wzięły z getta kilkudziesięciu Żydów i kazały im zdejmować nagrobki i wyrównywać teren. Gładkie kamienie z piaskowca polecono układać w miejscach, gdzie kwaterowali Niemcy jako chodnik. Zwykłe grnity użyto do wybudowania tarasu znajdującego się w Szewskim Rynku, Nad jednym kamieniem Zydzi stali szczególnie długo. Lamentowali, dyskutowali i gestykulowali. Ich dylemat polegał na tym, że byt to grób rabina, który żył trzysta lat temu". Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu naziści dokonywali egzekucji. Ciała ofiar grzebano w miejscu mordu.
Drugi cmentarz powstał na początku XX w., poza miastem, po wschodniej stronie drogi do wsi Bartosz, za dzisiejszą posesją przy ul. Bartoszowej 11a. Działki pod cmentarz gmina wyznaniowa w Sokołowie Podlaskim zakupiła m. in. od Wincentego Wojewódzkiego i Marianny Remiszewskiej, na mocy aktu notarialnego z dn. 12 marca 1920 r. Jego lokalizację zaznaczono na wydanej w 1937 r. mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego.
W wyniku dewastacji do dziś na obu cmentarzach nie zachowały się nagrobki. Po wojnie na części terenu starego cmentarza zbudowano hotel oraz basen, pozostały fragment działki cmentarnej przeznaczono na park. W 2009 r. dzięki staraniom Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Urzędu Miasta Sokołów Podlaski na terenie cmentarza ustawiono głaz z tablicą przypominającą historię tego miejsca.
|
|
foto: Tomasz Kowalik |
Teren nowego cmentarza jest nieużytkowany, częściowo zaśmiecony i porośnięty dziką roślinnością. Wśród krzaków można odnaleźć pojedyncze betonowe obmurowania zniszczonych nagrobków.
W 2004 r. przy ul. Armii Krajowej odnaleziono kilkanaście macew. Nagrobki początkowo zostały zabezpieczone w prywatnym muzeum-skansenie Mariana Pietrzaka w Sokołowie Podlaskim, a 2013 r. przekazane do zbiorów Muzeum Ziem Nadbużańskich w Sterdyni. Na podstawie dostarczonych zdjęć macew udało się odczytać niektóre nazwiska zmarłych: Menasze syn Józefa Jehudy Szuwa z rodziny Perla, zm. 2 szwat 5694 r. (18 stycznia 1934 r.); Frejda córka [..] Mosze (?); Jechezkiel Meir syn Icchaka Ajzyka, zm. 11 elul 5651 r. ( 14 września 1891 r.), Blima córka Mordechaja, zm. 9 aw 5659 r. ( 16 lipca 1899 r.), [..] syn Menachema; [..] Chaja córka Nachuma Kohena, zm. . adar 5658 r. (marzec 1898 r.), Henia córka Elimelecha, zm. 1 cheszwan 5665 r. (10 października 1904 r.), Lipa Fejga córka Awrahama Aby, zm. 5664 (1903/1904 r.). Muzeum Ziem Nadbużańskich w Sterdyni rozpoczęło program trójwymiarowej digitalizacji nagrobków z cmentarza żydowskiego w Sokołowie. Przykładową dokumentację macewy można zobaczyć w serwisie Youtube.
Warto dodać, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej, w kwaterze 73 został pochowany Icchak Zelig syn Chaima Izraela Morgenstern - zmarły w dn. 15 października 1939 r. (3 cheszwan 5700 r.) cadyk z Sokołowa Podlaskiego, założyciel sokołowskiej jesziwy Beit Izrael, aktywny działacz partii Agudat Izrael, autor książki Elbono Szel Tora.
tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron:
Wirtualny Sztetl
Jewish Sokołów
Trobal Puławy |
Macewy z Sokołowa Podlaskiego w Muzeum Ziem Nadbużańskich w Sterdyni |
|
|
|
|
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
|
|
|
|
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
Nowy cmentarz żydowski w Sokołowie Podlaskim |
|
|
|
|
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
foto: Rafał Roguski |
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Sokołowa Podlaskiego i ich nekropoliach.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają te cmentarze z okresu przed II wojną światową. |
|
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|