Feliks Kiryk i Franciszek Le¶niak w swym opracowaniu "Skupiska żydowskie w miastach małopolskich do końca XVI wieku" ("Żydzi w Małopolsce", praca zbiorowa pod redakcj± F. Kiryka), podaj±, że pierwsi Żydzi mieszkali w Słomnikach już w szesnastym wieku. Byli to zapewne pojedynczy wyznawcy judaizmu, a ich obecno¶ć w mie¶cie raczej nie trwała długo. Wiadomo też, że w 1758 roku w miasteczku były dwa domy, należ±ce do Żydów i zamieszkane ł±cznie przez osiem osób. Największy rozwój liczebny społeczno¶ci żydowskiej w Słomnikach nast±pił dopiero w okresie rozbiorowym, kiedy to w 1862 roku zniesiono formalne ograniczenia osadnictwa żydowskiego. O ile w 1856 roku w mie¶cie mieszkało 34 Żydów, to do 1897 roku ich liczba wzrosła do 904 osób, co stanowiło 24,5% całej populacji. W tym czasie słomniccy Żydzi utworzyli własn± gminę wyznaniow± i wznie¶li synagogę, uniezależniaj±c się jednocze¶nie od gminy żydowskiej w Wodzisławiu. Podobnie jak w innych miastach, także w Słomnikach Żydzi zaczęli szybko odgrywać znacz±c± rolę w handlu i rzemio¶le, a stosunek rdzennej ludno¶ci do nowych osadników ilustruje fragment zeznań złożonych przez wło¶cian w procesie chłopa, który w 1877 roku zabił jednego z Żydów. Chłopi twierdzili wówczas, że "zawdy za Żyda nie będzie taka kara, jak za innego cłeka, boć to pono w Żydzie nie ma dusy, jeno para".

W 1921 roku podczas spisu powszechnego żydowskie pochodzenie lub wyznanie mojżeszowe zadeklarowało 1.460 mieszkańców Słomnik. Okres międzywojenny był trudnym czasem dla miejscowej społeczno¶ci żydowskiej. Kryzys gospodarczy w poł±czeniu z bezpardonow± walk± na scenie politycznej odrodzonego państwa polskiego przyczynił się do wzrostu nastrojów antysemickich. W 1926 roku spłon±ł dom modlitwy, który odbudowano dopiero po czterech latach.

Wojska niemieckie zajęły Słomniki w dniu 6 wrze¶nia 1939 roku. Dzień ten oznaczał pocz±tek gehenny ludno¶ci żydowskiej. Z polecenia okupanta utworzono Radę Żydowsk± - tak zwany Judenrat - której jednym z zadań było zapewnienie robotników do prac przymusowych na rzecz III Rzeszy. Do Słomnik przesiedlono około tysi±ca Żydów z innych miejscowo¶ci. W 1941 roku w mie¶cie przebywało około 2.250 Żydów. Pierwsza "akcja" została przeprowadzona w dniach 4-8 czerwca 1942 roku. Czę¶ć Żydów wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, a kilkudziesięciu młodych, zdolnych do pracy trafiło do obozu w Płaszowie. Drugi etap zagłady miał miejsce w sierpniu 1942 roku, kiedy to Żydów ze Słomnik oraz innych miejscowo¶ci - między innymi Miechowa - skoncentrowano w pobliżu miasteczka. Przez kilka dni przebywało tam kilka tysięcy osób. W Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie przechowywane s± spisane po wojnie wspomnienia Żydów, którym dane było przeżyć czas zagłady. Przytoczmy fragment jednej z relacji, w której Maurycy Wasserman opisuje koncentrację ludno¶ci żydowskiej w Słomnikach : "Byli¶my cztery dni na mokrych ł±kach. Przez cały czas dostawali¶my bicie okropne pałami. (.....) Było 10.000 osób z różnych okolicznych miejscowo¶ci. Zdarzyło się kilka przypadków porodu. Na krzyki rodz±cych nadbiegali (funkcjonariusze) SD i PP i bili pałkami kobiety do krwi. W ¶rodę rano przyszli SS-mani i zaczęła się selekcja. Tysi±c dwustu młodych ludzi wysegregowano do Julagu Płaszów I, a dwustu do Rzeszowa. Przeszło 500 starszych osób zastrzelono na miejscu, a resztkę ustawiono dziesi±tkami i skierowano do stacji, przy czym przez cał± drogę strzelano do maszeruj±cych ludzi. Potem po stu wsadzano ich do wagonów, nie pozwalaj±c wzi±ć wody" (Relacje Ofiar Zagłady AŻIH, nr 301/763). Celem podróży tej ostatniej grupy były komory gazowe Bełżca. W listopadzie 1942 roku w lesie chodowskim Niemcy rozstrzelali grupę około dwustu ostatnich Żydów.

Jak podaje "The Encyclopedia of Jewish life before and during the Holocaust", po wojnie do Słomnik wrócili nieliczni Żydzi. Wkrótce czterech z nich zostało zamordowanych. Po tej zbrodni pozostali słomniccy Żydzi w niedługim czasie opu¶cili miasto.

Cmentarz żydowski w Słomnikach założono w 1898 roku, na działce położonej na południowy wschód od miasta, przy obecnej ul. Niecałej. Lokalizację nekropolii można odnaleĽć na przedwojennej wojskowej mapie okolic Krakowa oraz na zdjęciu satelitarnym, zamieszczonym w serwisie Wikimapia. Wskutek zniszczeń do dzi¶ na cmentarzu nie zachowały się oryginalne nagrobki. W 1998 roku, dzięki współpracy Zwi±zku Żydów Słomniczan w Izraelu, Fundacji Rodziny Nissenbaumów oraz Urzędu Miejskiego w Słomnikach, cmentarz został uporz±dkowany i ogrodzony. W centralnej czę¶ci nekropolii ustawiono cztery pomniki w kształcie wydłużonych macew, upamiętniaj±ce ofiary Holocaustu. Wyryto na nim nazwiska 230 rodów żydowskich, które mieszkały w Słomnikach przed wojn± . Na innym pomniku - potężnym bloku skalnym, stoj±cym przy ogrodzeniu, prawdopodobnie w miejscu zbiorowej mogiły - umieszczono tablicę z napisem o tre¶ci: "Pamięci Żydów wymordowanych przez hitlerowców w sierpniu 1942 r.".

tekst: K. Bielawski
foto: M. Płoszaj
Kliknij tu, by obejrzeć film video nakręcony na tym cmentarzu

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach ze Słomnik i ich nekropolii. Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.