Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Skale nie s± dobrze udokumentowane. Prawdopodobnie Żydzi żyli tu już w drugiej połowie XVIII wieku. Według "Materiałów do Słownika Historyczno-Geograficznego Województwa Krakowskiego w Dobie Sejmu Czteroletniego" pod redakcj± Władysława Semkowicza, pierwsze wzmianki o skalskich Żydach pochodz± z 1787 roku. Rozwój liczebny tej społeczno¶ci nast±pił w XIX wieku. W latach osiemdziesi±tych mieszkało tu 179 wyznawców judaizmu, a spis powszechny z 1921 roku odnotował 604 osoby pochodzenia żydowskiego. Pocz±tkowo Żydzi ze Skały podlegali gminie wyznaniowej w Olkuszu. W drugiej połowie XIX wieku w Skale istniały dwa domy modlitwy. Podstawę utrzymania większo¶ci Żydów stanowiły handel i rzemiosło - między innymi krawiectwo, niektórzy z nich zajmowali się produkcja artykułów spożywczych.

Po wybuchu II wojny ¶wiatowej skalscy Żydzi zostali poddani przez okupanta represjom. Wielu z nich wywieziono do obozów pracy. Pod koniec sierpnia 1942 roku pozostałych żydowskich mieszkańców Skały deportowano do pobliskich Słomnik, sk±d po dwóch tygodniach trafili do obozu zagłady w Bełżcu. Podczas tej akcji wielu zabito na miejscu. Ostatni, ukrywaj±cy się Żydzi zostali rozstrzelani w listopadzie 1942 roku. Holocaust przeżyli nieliczni, w tym między innymi rodzina Majtelsów, którym schronienia - nie bacz±c na karę ¶mierci groż±c± ze strony Niemców - udzielili bracia Cerowie.

Cmentarz żydowski w Skale znajduje się kilkaset metrów od cmentarza katolickiego, w niewielkim lesie modrzewiowym w pobliżu trasy do Krakowa. Podczas II wojny ¶wiatowej na terenie nekropolii w zbiorowych mogiłach chowano Żydów rozstrzelanych przez nazistów. Przytoczmy tu fragment relacji Kalmana Bucheistera, który ciężko raniony, został wywieziony na miejscowy cmentarz razem ze zwłokami innych Żydów: "O godzinie 14.00 zajechał wóz z trupami. Było tam około dziesięciu zwłok. Kilku junaków wzięło mnie za głowę i ręce i wrzuciło na wóz, głow± do dołu. (.....) Przewieziono nas pod cmentarz i tam wywrócono wóz wraz z trupami. Szczę¶liwym trafem nie zostałem przywalony. Wkrótce miejscowa ludno¶ć jak szakale zaczęła grabić trupy. Gdy pier¶cionek nie chciał zej¶ć, ucinali palec. Niemcy rozpędzili chłopów, każ±c OD-manom zabrać pieni±dze i drogocenne rzeczy i oddać je sobie. Oczy miałem zlepione krwi±, ale słyszałem znajome głosy OD-manów. Gdy taki głos zbliżał się do mnie, mówiłem: "ratujcie, ja żyję", ale nikt nie reagował na to. Leżałem pod cmentarzem do godziny czwartej" (Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, relacja 301/1104, spisana przez N. Grossa). W wyniku zniszczeń do dzi¶ nie zachowały się żadne nagrobki. Na łamach "Echa Krakowa" (nr 237 z dn. 6 grudnia 1989 r.) tak opisano losy tego cmentarza w czasach PRL: "Po wojnie powoli znikać zaczęły płyty nagrobne, cmentarz z każdym rokiem kurczył się coraz bardziej, oddaj±c miejsce polom uprawnym". W 1989 roku z inicjatywy lokalnych władz ogrodzono teren nekropolii. Wzniesiono też pomnik po¶więcony ofiarom Holocaustu. Na stylizowanym na macewę kamieniu wyryto Gwiazdę Dawida i napis w językach polskim i hebrajskim: "Pamięci Żydów, mieszkańców Skały. Rada Miasta i Gminy".

tekst: K. Bielawski
foto: M. Płoszaj
Kliknij tu, by obejrzeć film video, nakręcony na terenie tej nekropolii

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach ze Skały i ich nekropolii. Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.