Jak podaje Encyclopedia Judaica, pierwsze wzmianki o Żydach w Sierpcu (w języku jidysz: Sheps) pochodz± z 1739 roku. Sierpeccy Żydzi utrzymywali się z drobnego handlu i rzemiosła, jednak ogólna sytuacja materialna większo¶ci z nich nie była najlepsza. W póĽniejszym okresie wielu żydowskich mieszkańców Sierpca korzystało z pomocy finansowej, udzielanej przez krewnych z Ameryki. Mimo to obecno¶ć Żydów w mie¶cie przyczyniała się do jego rozwoju ekonomicznego. Dzięki Żydom na jarmarki w Sierpcu przyjeżdżali kupcy z odległych miast, w tym Lwowa czy Pragi.

W 1800 roku mieszkało tu 649 wyznawców judaizmu, co stanowiło aż sze¶ćdziesi±t siedem procent wszystkich mieszkańców. Liczba Żydów w mie¶cie stopniowo wzrastała, choć jednocze¶nie spadał ich procentowy udział w ogólnej populacji. Wzrost ich liczebno¶ci był spowodowany między innymi rozpoczęt± w 1816 roku akcj± rugowania ludno¶ci żydowskiej ze wsi. W 1856 roku w Sierpcu żyło 2.604 Żydów (56%), w 1897 roku - 2.935 osób (42%), w 1921 roku - 2.861 osób (42,5%), a w 1938 roku - tylko 307 (30,5%). WyraĽny spadek w pocz±tkach XX wieku był w dużej mierze wynikiem powszechnej w tym czasie emigracji do Ameryki. Szacuje się, że tylko w 1912 roku z okolic Płocka wyemigrowało ponad czterdzie¶ci tysięcy Żydów.

Zagłada sierpeckiego sztetl przyszła stosunkowo szybko. Już 8 listopada 1939 roku nazi¶ci wysiedlili z Sierpca około siedemdziesięciu pięciu procent ludno¶ci pochodzenia żydowskiego. Michał Grynberg w ksi±żce "Żydzi w rejencji sierpeckiej" pisze: "bij±c nahajkami i kolbami karabinów, ustawiono Żydów w szeregi i tak uformowana kolumna ruszyła w kierunku dworca kolejowego (.....). DĽwięki orkiestry mieszały się płaczem i krzykami kobiet, które nie dotrzymuj±c kroku marszu były nieludzko masakrowane przez żandarmów (.....). O godzinie dziesi±tej wpędzono Żydów do wcze¶niej podstawionych wagonów towarowych, którymi dojechali do Pomiechówka. Tam żandarmi wypędzili pasażerów z wagonów i pognali ich pieszo do Nowego Dworu". Nowy Dwór był tylko etapem w ich wędrówce ku zagładzie - następnego dnia Żydzi zostali wygnani z Nowego Dworu, większo¶ć z nich trafiła do Warszawy. W Sierpcu pozostało około pół tysi±ca osób narodowo¶ci żydowskiej, przydatnych dla gospodarki III Reszy.

Getto w Sierpcu zostało utworzone wiosn± 1940 roku na obszarze pomiędzy ulicami Kasztelańsk±, Górn± i Kilińskiego. Warunki życia były straszne. J. Przybyszewski w ksi±żce "Wspomnienia sierpczan 1900 - 1950" tak wspomina ten czas: "starsi Żydzi nie wytrzymywali nieludzkich warunków. Padali z wyczerpania, a ich ciała hitlerowcy kazali przysypywać ziemi±". Sierpeckie getto zostało zlikwidowane 6 stycznia 1942 roku. Podczas deportacji zamordowano czę¶ć Żydów, pozostałych wywieziono do Strzegowa, sk±d póĽniej trafili do obozów w Auschwitz i Treblince.

Nazi¶ci zniszczyli miejscow± synagogę oraz cmentarz żydowski, położony przy ul. Władysława Jagiełły. Płyty nagrobne zostały wykorzystane do układania chodników na terenie miasta. Nekropolia została odnowiona staraniem Lejba Gongoły, mieszkańca Sierpca, któremu dane było przeżyć Holocaust, londyńskiego rabina Eliakima Schlesingera, praprawnuka rabina z Sierpca i przewodnicz±cego Komitetu Ochrony Cmentarzy Żydowskich w Europie oraz lokalnych władz. Cmentarz uporz±dkowano i ogrodzono. Odzyskane macewy, pocięte na płyty chodnikowe, przewieziono i ustawiono na terenie nekropolii. Zabytkiem unikatowym w skali kraju jest drewniany dom przedpogrzebowy z 1928 roku. Na jego ¶cianach do dzi¶ przetrwały hebrajskie inskrypcje. Dzięki pomocy p. Jana Jagielskiego z Żydowskiego Instytutu Historycznego możemy przytoczyć tłumaczenie fragmentu jednego z napisów: "To miejsce niech pocieszy Was z żałobnego opłakiwania Syjonu i Jerozolimy".

W dniu 1 wrze¶nia 1999 roku na odrestaurowanym cmentarzu żydowskim w Sierpcu odbyła się uroczysto¶ć jego symblicznego ponownego otwarcia. W ceremonii uczestniczyli przedstawiciele lokalnych władz oraz instytucji żydowskich, między innymi: wspomniany wcze¶niej rabin E. Schlesinger, Jonah Booksterin - dyrektor Fundacji Laudera w Polsce oraz Michał Semęt z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Robert Lipowski
Krótki film video z tego cmentarza znajdziesz w serwisie Youtube

Bibliografia:
Encyclopedia Judaica
Janusz Szczepański, "Społeczno¶ć żydowska Mazowsza w XIX - XX wieku"
Polecamy też lekturę opracowania
"Społeczno¶ć żydowska w Sierpcu na przestrzeni dziejów"