Do drugiej połowy XVIII wieku obecno¶ć Żydów w ¦cinawie ograniczała się do ich krótkoterminowych pobytów w tej osadzie. Pierwszym Żydem, którym osiedlił się w tym mie¶cie był fabrykant tytoniu Borchard Loeser. Zamieszkał on w ¦cinawie na mocy otrzymanego w dniu dwudziestego siódmego lutego 1772 r. przywileju generalnego, który zezwalał mu na osiedlenie się w dowolnie wybranym mie¶cie na ¦l±sku. Loeser zakupił w ¦cinawie plac po spalonym domu i wybudował nań fabrykę tytoniu. W 1787 r. rodzina Loesera liczyła dziesięć osób. Do członków jego rodziny lub do zatrudnianych przez niego w fabryce osób należał wówczas Michael Hirschel Cohn, zamieszkuj±cy ¦cinawę również od 1772 r., który w 1812 r. jako jedyny ¶cinawski Żyd otrzymał niemieckie obywatelstwo (równocze¶nie zmienił nazwisko na Cohn Stadt). Gmina żydowska w ¦cinawie powstała dopiero po 1812 r. Powoli w mie¶cie osiedlali się kolejni Żydzi: w 1814 r. Samuel Wohlauer, w 1821 r. Moritz Altmann, a w 1825 r. jego brat Julius. W 1829 r. ¦cinawę zamieszkiwało dwunastu Żydów, w 1830 r. szesnastu, a dwa lata póĽniej dziewiętnastu. Z powodu tak niskiego stanu liczebno¶ci swych wyznawców, w 1832 r. gmina żydowska w ¦cinawie przył±czyła się do gminy głogowskiej. Dopiero dwudziestego pi±tego wrze¶nia 1887 r. ¶cinawska gmina ponownie się usamodzielniła, a w 1906 r. doł±czono o niej gminę wołowsk±.

¦cinawscy Żydzi swój dom modlitwy posiadali od około 1829 r. Dokumenty historyczne wymieniaj± Markusa Salza z Kobylna jako pierwszego urzędnika tam zatrudnionego. Powolny wzrost liczby ludno¶ci żydowskiej nie wymógł przez długi czas konieczno¶ci budowy synagogi. Dopiero w drugiej połowie XIX w. zakupiono w pobliżu ¶cinawskiego rynku dom i przebudowano go na synagogę. Jej po¶więcenie nast±piło osiemnastego wrze¶nia 1862 r.

W XX w. liczba żydowskich mieszkańców ¦cinawy systematycznie spadała; ¶wiadcz± o tym m. in. coraz rzadsze pochówki na miejscowym cmentarzu. Po drugiej wojnie ¶wiatowej Żydzi nie powrócili do ¦cinawy.

W 1842 r. społeczno¶ć mozaistyczna zakupiła kawałek ziemi z my¶l± o zlokalizowaniu nań cmentarza. Pierwszy pochówek nast±pił w 1845 r.; wcze¶niej ¶cinawscy Żydzi chowali swych krewnych na kirkutach w Głogowie, Brzegu Dolnym i Prusicach. Nekropolia ma powierzchnię 0,19 hektara. Jej północn± granicę stanowi budynek s±siedniej działki, z pozostałych stron ogrodzona jest za¶ metalowym płotem; niegdy¶ od strony ulicy znajdowała się brama i furtka - dzi¶ już nie istniej±. Ostatnie pochówki datowane s± na lata trzydzieste XX w.

Nagrobki ustawione s± w siedmiu regularnych rzędach - po mniej więcej dziewięć grobów w każdym z nich. S± to przeważnie pojedyncze stele z piaskowca o półkolistych lub trójk±tnych naczółkach; kilka nagrobków ma kształt ostrosłupa. Inskrypcje zapisane s± w języku hebrajskim lub niemieckim i hebrajskim. W przypadku gdy na froncie nagrobka umieszczony jest tekst tylko w języku hebrajskim, na jego tyle widnieje krótsza forma inskrypcji w języku niemieckim. Na macewach prawie nie występuj± elementy symboliczne; można znaleĽć kilka złamanych ¶wiec i nieco więcej gał±zek palmowych. Cmentarz zachował się w ogólnym stanie bardzo dobrym. Brakuje co prawda kilku tablic inskrypcyjnych, a czę¶ć piaskowych macew jest nadgryziona przez z±b czasu, ale nekropolii tej nie zniszczyła ludzka ręka, co jest olbrzymim jej plusem. O porz±dek na cmentarzu dbaj± władze miasta, pilnuj±c by zieleń nie pochłonęła go.

Miejsce to jest naprawdę warte odwiedzenia. Kirkut ¶cinawskich Żydów ujmuje prostot±, porz±dkiem, a czasem wręcz surowym stylem. Wszystko to w poł±czeniu z dobrym stanem nekropolii czyni j± niezwykle spokojnym i pełnym zadumy miejscem.

Cmentarz żydowski mie¶ci się przy ul. Witosa - drodze wylotowej ze ¦cinawy do wsi Krzyżowa, po lewej jej stronie (s±siednia posesja ma na bramie adres ul. Witosa 11). Kilkadziesi±t metrów za cmentarzem biegn± tory kolejowe.

Podziękowania dla pana Andrzeja Sitarskiego za udostępnienie materiałów o historii ¶cinawskich Żydów.
tekst & zdjęcia: Małgorzata Fr±ckowiak
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu