Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
RYMANÓW  

Cmentarz żydowski w Rymanowie - zwany przez mieszkańców potocznie "okopiskiem" - znajduje się na południowych obrzeżach miasta, około 500 m od jego centrum, na południowy wschód od ul. Kalwaria. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjną nr 3143, o nieregularnym kształcie i powierzchni 25176 m kw., położoną na wzgórzu stromo opadającym w kierunku zachodnim.

Data założenia cmentarza nie jest znana. Z całą pewnością istniał już na początku XVII w. Potwierdzają to najstarsze zidentyfikowane macewy, pochodzące z lat 1616, 1619, 1627, 1678-1679, 1680.

W 1815 r. na cmentarzu pochowano cadyka Menachema Mendla syna Józefa Harifa, ucznia Szmuela Szmelke z NikolsburgaElimelecha z Leżajska, od 1801 r. cadyka w Rymanowie, autora ksiąg o treści religijnej, m. in. Menachem Cyjon, Diwre Menachem, Ateret Menachem i Torat Menachem. Jego grób stał się celem pielgrzymek.

W 1846 r. w pobliżu ohelu Menachema Mendla spoczął Cwi Hirsz syn Jehudy Lejba ha-Kohen, zwany Hirsz Meszaret, uczeń Mosze z Przeworska, Menachema Mendla z Rymanowa i Cwi Hirsza z Ropczyc, od 1827 r. cadyk w Rymanowie, autor księgi Beerot ha-Majim .

Do połowy XVIII w. cmentarz służył jako miejsce pochówku zmarłych z Rymanowa oraz miejscowości podlegających miejscowemu kahałowi, m. in. z Brzozowa, Bukowska, Jaćmierza, Jasienicy Rosielnej, Jaślisk, Nowotańca, Rogów i Zarszyna.

Około 1915 r. w południowym krańcu cmentarzu powstał cmentarz wojenny. Pochowano na nim żołnierzy armii Austro-Węgier, poległych w boju w okolicach Rymanowa. Dzięki zachowanemu materiałowi ikonograficznemu - m. in. zdjęciom autorstwa Wilhelma Russa - wiadomo, że kwatera wojenna urządzona była na planie koła, otoczona kamiennym murem (prawdopodobnie w okresie późniejszym dodatkowo zwieńczonym kamiennymi kulami), z wejściem schodkowym od strony południowej. W centralnej części znajdowała się macewa zamknięta łukiem, z płaskorzeźbą lwów i dzbanu z kwiatami, z epitafium w języku hebrajskim i niemieckim o treści: "Tu spoczywają żołnierze żydowscy polegli w 1915 r.".

Wiadomo, że okresie międzywojennym przy cmentarzu znajdował się budynek, wykorzystywany jako stróżówka, a być może także dom przedpogrzebowy, w którym dokonywano rytualnej ablucji zmarłych.

W latach Zagłady cmentarz stał się miejscem egzekucji. Według różnych relacji rozstrzelano na nim nie mniej niż 20 osób pochodzenia żydowskiej oraz 5 osób narodowości romskiej. Ciała ofiar grzebano w miejscu kaźni.

Na rozkaz Niemców część nagrobków wyrwano i użyto do utwardzania dróg i mostów w Rymanowie i okolicach. Do tych robót zmuszano między innymi rymanowskich Żydów.

Proces dewastacji kontynuowano także po wojnie. Cmentarz służył jako pastwisko dla zwierząt gospodarskich.

Brak szczegółowych informacji o pracach restauracyjnych na cmentarzu. Prawdopodobnie około 1950 r. odbudowano ohel cadyka Menachema Mendla z Rymanowa, a w 1980 r. ohel Cwi Hirsza ha-Kohena.

W artykule Stan cmentarzy żydowskich w Polsce ("Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego", nr 4/120, 1981) Monika Krajewska i Jan Jagielski tak opisali cmentarz w Rymanowie: "Z daleka widoczne dwa ohele. Są zamknięte, ale przez rozbite okienka widać płytę wewnątrz. W otoczeniu oheli rozrzucone macewy, razem ok. 100. Macewy z płaskorzeźbami o typowej symbolice; jedna, wysoka, szczególnie interesująca. Teren porośnięty krzakami. Nieogrodzony".

W latach 90-tych ohele odnowiono, a teren cmentarza ogrodzono. Inwestycję zrealizowano przy zaangażowaniu m. in. rabina Mendla Reichberga oraz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Bieżące prace porządkowe wykonuje mieszkaniec Rymanowa Wojciech Białas.

W 2008 r. studenci z Zakładu Kultury I Historii Żydów UMCS pod kierunkiem dr hab. Andrzeja Trzcińskiego wykonali inwentaryzację około 100 nagrobków.

Teren cmentarza jest ogrodzony żelaznym płotem. Przy wejściu znajdują się dwa ohele, kryte dachem dwuspadowym.

Ohel z lewej strony chroni groby:
- cadyka Cwi Hirsza syna Jehudy Lejba ha-Kohena, zmarłego 20 listopada 1846 r. (1 kislew 5607 r.)
- jego syna Josefa ha-Kohena Friedmana, po śmierci ojca cadyka w Rymanowie, zmarłego 1 maja 1913 r. (24 nisan 5673 r.).

W ohelu z prawej strony spoczywają:
- cadyk Menachem Mendel syn Josefa Charifa z Rymanowa, zmarły 29 maja 1815 r. (19 ijar 5575),
- rebecyn Rebeka, żona Menachema Mendla.

Za ohelem znajduje się okolony żelazną barierką grób z nagrobkiem horyzontalnym. Spoczywa tu rebecyn Mirisz, córka Elimelecha z Leżajska, żona rabina Mosze Elie Elowitza.

W południowo-wschodniej części cmentarza zachowały się nagrobki datowane na XVII w. Najstarszy z nich posiada inskrypcję o treści: "Tu spoczywa mąż prawy, mocny, wielkich czynów. Odszedł drugiego dnia nowiu miesiąca tamuz 376 według krótkiej rachuby. Sz. syn Sz. błogosławionej pamięci. Niech będzie dusza jego zawiązana w węzełku życia" (tłum. A. Trzciński).

W skrajnym, południowym sektorze cmentarza znajduje się zwietrzała macewa, będącą jedyną pozostałością po kwaterze wojennej z 1915 r.

Według szacunkowych danych na cmentarzu znajduje się kilkaset nagrobków w różnym stanie zachowania. Można zakładać, że stanowią one znikomy procent przedwojennej liczby.

Klucze do bramy cmentarza oraz oheli udostępnia Wojciech Białas, zamieszkały przy ul. Kalwaria 11.

Tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Bibliografia:

Potocki A., Żydzi rymanowscy , Krosno 2000.
Wodziński M., Groby cadyków w Polsce , Wrocław 1998.
List A. Trzcińskiego, "Skarby Podkarpacia", nr 3 (10), 2008.
Polecamy odwiedzenie portalu Wirtualny Sztetl

Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski
Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski
Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski
Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski
Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski Rymanów - cmentarz żydowski
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Rymanowa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas