Cmentarz żydowski w Ryczywole położony jest w zachodniej czę¶ci miejscowo¶ci, około 100 metrów na północ od ul. Działkowej. Cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do prostok±ta, o przybliżonych wymiarach 40 x 85 m.

Data założenia cmentarza nie jest znana. Niewykluczone, że nekropolia powstała około 1735 r., wraz z ukonstytuowaniem się miejscowej gminy wyznaniowej.

Brak potwierdzonych informacji o losach cmentarza podczas drugiej wojny ¶wiatowej. Można przypuszczać, że w tym okresie nekropolia uległa czę¶ciowej dewastacji. Po wojnie odbudowano ceglane ogrodzenie cmentarza. Nieżyj±cy już kronikarz ziemi ryczywolskiej Bernard Nogalski napisał: " Po wyzwoleniu z funduszów Żydów w Polsce został zbudowany z cegieł cały nowy parkan, ale cmentarz został bez dozoru i opieki tak, że w 1979 r. z parkanu od strony zachodniej i północnej nie zostało nic oprócz ¶ladów fundamentów. Wszystkie cegły zostały rozkradzione przez rodaków w celu budowlanym ".

Podobny los spotkał nagrobki. Przynajmniej czę¶ć macew została wykorzystana po wojnie do prac budowlanych oraz utwardzania placów i podwórzy, między innymi w pobliskim Państwowym Przedsiębiorstwie Gospodarczym i na jednej z posesji przy ul. Czarnkowskiej. W latach osiemdziesi±tych XX w. B. Nogalski odnalazł dwie wykonane z polnych kamieni granitowych macewy Jechezkiela [....] z Czarnkowa, zmarłego w dn. 7 tiszri 5603 r. (11 wrze¶nia 1842 r.) oraz Michli córki Icka, zmarłej 7 adar I 5592 r. (8 lutego 1832 r.). Oba nagrobki zostały zabezpieczone w Muzeum Kultury Ludowej w Osieku.

Obecnie cmentarz pozbawiony jest nagrobków. Jego teren jest poro¶nięty gęst± ro¶linno¶ci± i czę¶ciowo za¶miecony. Zachowały się fragmenty ceglanego muru.

W sierpniu 2013 r. grupa ryczywolskich społeczników odkopała na terenie dawnego PGR kilka macew. Prace poszukiwawcze były kontynuowane w listopadzie 2013 r. Ł±cznie znaleziono około 70 fragmentów nagrobków, które złożono w budynku ko¶cioła ewangelickiego.

Na pocz±tku 2014 r. Robert Zimny, Krzysztof Bielawski, Łukasz Bentkowski, Marcin Jasiński i Jacek Dereżyński wykonali inwentaryzację 61 odnalezionych macew. Jedynie kilka nagrobków można uznać za zachowane niemal w cało¶ci, większo¶ć stanowi± niewielkie fragmenty macew. Nagrobki wykonane s± z reguły z płyt piaskowca, w kilku przypadkach z białego marmuru, czarnego granitu oraz lastriko, z inskrypcjami w językach hebrajskim i niemieckim. Zdobienia macew ograniczaj± się do symbolu Gwiazdy Dawida, motywów ro¶linnych i geometrycznych. Na macewie Leiba Rohrstocka widoczne s± relikty barwnika, którym zaznaczono nazwisko zmarłego. Najstarszy zidentyfikowany nagrobek upamiętnia Meira S[..] syna Icchaka, zmarłego w dn. 24 adar II 5635 r. (31 marca 1875 r.). Na uwagę zasługuje m. in. macewa Moritza Muellera, poległego w dn. 12 paĽdziernika 1916 r. we Flandrii, w czasie pierwszej wojny ¶wiatowej.

Społecznicy z Ryczywołu chc± doprowadzić do uporz±dkowania cmentarza żydowskiego i budowy na jego terenie lapidarium, w którym znajd± się odnalezione nagrobki. O sprawie zostały powiadomione lokalne władze: Urz±d Gminy w Ryczywole, Rada Gminy, Wojewódzki Urz±d Ochrony Zabytków oraz Poznańska Filia Zwi±zku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce i Komisja Rabiniczna do spraw Cmentarzy.

tekst: K. Bielawski
Współpraca: Robert Zimny, Renata Uszyńska