Nie wiemy kiedy pierwsi wyznawcy judaizmu osiedlili się w Ryczywole. Oficjalnie prawo zamieszkania otrzymali w 1677 r., kiedy król Jan III Sobieski wydał przywilej, w którym zezwolił Żydom na zakup gruntu pod 20 domów, budowę synagogi, założenie cmentarza. Jednocze¶nie Żydzi otrzymali prawo uboju bydła i sprzedaży mięsa, wyrobu i sprzedaży piwa i miodu sytnego oraz wykonywania różnych zajęć zarobkowych bez uszczerbku dla ludno¶ci chrze¶cijańskiego. Przywilej Jana III Sobieskiego miał na celu podĽwignięcie Ryczywołu ze stagnacji, w jak± popadł w wyniku zniszczeń z czasów Potopu Szwedzkiego. W 1698 r. kahał w Ryczywole został zwolniony z podatków od synagogi, przytułku dla ubogich, szpitala, domu rabina i cmentarza.

W 1719 r. i 1723 r. w Ryczywole dwukrotnie zbierał się Sejm Czterech Ziem (hebr. Waad Arba Arcot). W połowie XVIII w. miejscowo¶ć staje się jednym z o¶rodków chasydyzmu. W latach 1754-1766 funkcję rabina pełnił tu słynny Szmuel Szmelke Horowic, a w latach 1770-1771 Lewi Icchak Berdyczower, po którym stanowisko rabina obj±ł Uriel - autor księgi "Drzewo wiadomo¶ci dobrego" (hebr. "Ec ha-dat tow"). Wszyscy trzej - a przede wszystkim Szmuel Szmelke Horowic i Lewi Icchak Berdyczower - odegrali ogromn± rolę w rozwoju chasydyzmu na ziemiach polskich.

W 1787 r. w miejscowo¶ci mieszkało 211 Żydów, a do 1827 r. ich liczba wzrosła do 616 osób. W tym czasie Żydzi stanowili 51,9% wszystkich mieszkańców. Spis powszechny z 1921 r. odnotował w Ryczywole obecno¶ć już tylko 82 Żydów. Ten drastyczny spadek był spowodowany zapewne emigracj± zarobkow± na przełomie XIX i XX w. oraz trudn± sytuacj± podczas pierwszej wojny ¶wiatowej. W chwili agresji III Rzeszy na Polskę we wrze¶niu 1939 r. w Ryczywole przebywało około 130 Żydów. Niemieccy nazi¶ci poddali społeczno¶ć żydowsk± narastaj±cym represjom. Do Ryczywołu deportowano pewn± liczbę żydowskich mieszkańców okolicznych miejscowo¶ci. W 1942 r. wszyscy zostali zgładzeni w obozach ¶mierci.

Cmentarz żydowski w Ryczywole został założony po 1677 r. Nekropolia znajduje poza terenem zabudowanym, między polami, na północny wschód od miejscowo¶ci. Lokalizację cmentarza - zwanego w tyych stronach "kierkutem" - zaznaczono w serwisie internetowym Geoportal (działki ewidencyjne 2252, 2253, 2293, 2294).

Jak podaje Adam Penkalla w ksi±żce "Żydowskie ¶lady w województwie kieleckim i radomskim", cmentarz został zdewastowany w okresie drugiej wojny ¶wiatowej, a nagrobki zabrane przez niemieckich osadników. Podczas wizytacji w lipcu 2013 r. nie odnaleziono żadnych naziemnych ¶ladów cmentarza.

tekst & zdjęcie: K. Bielawski
Bibliografia:
M. Horn, Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce, t. II, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - ŁódĽ, 1984
I. Schiper, Przyczynki do dziejów chasydyzmu w Polsce, Warszawa 1992
A. Penkalla, Żydowskie ¶lady w województwie kieleckim i radomskim, Radom 1992
Dział o cmentarzu w Ryczywole przygotowano
przy wsparciu ze strony San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society