Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
RADOSZYCE  

Żydzi w Radoszycach mieszkali zapewne już w pierwszej połowie XVI wieku, a pierwsze pisemne wzmianki o ich obecności pochodzą z 1564 roku. Przez wiele lat osadnictwo żydowskie w Radoszycach podlegało jednak istotnym ograniczeniom - wynikało to z obaw mieszczan przed zdominowaniem przez Żydów handlu i rzemiosła. Przytoczmy tu treść uchwały przyjętej przez magistrat w 1740 roku: "My, Burmistrz z Raycami, za zgodą pospólstwa takowe laudum postanawiamy, iż żydzi niewierni, których już się napełniło, dla większego uciśnienia y zniszczenia nas y na większą przeszkodę, która się iuż dosyć z nich dzieie w ubogich handlach naszych, zabiegaiąc ku większemu ich zgromadzeniu, aby się żaden nie ważył, niewiernemu żydowi domu albo gruntu na budowanie przedać, zastawić, albo dla mieszkania orędować, pod winą 40 grzywien. Który się odważył przedać, zastawić, albo orędować domu, winy się nie obawiaiąc, tedy dom iego albo grunt konfiskowany y na potrzeby pospólstwa obrócony, a on z miasta precz wypędzony. Także białogłowa którakolwiekby na służbę żydowską się udała, z miasteczka wypędzeniem ma bydź karana". Wyznawcy judaizmu mieszkali zatem poza miastem. Stan ten uległ zmianie dopiero po upadku I Rzeczypospolitej, w okresie rozbiorów. Liczba Żydów w Radoszycach zaczęła wówczas dynamicznie wzrastać. O ile w 1789 r. w miejscowości odnotowano czternastu żydowskich "gospodarzy" (z czego dwunastu na gruntach "wójtowskich"), to w 1827 roku w Radoszycach było już 476 Żydów, co stanowiło 29,3% mieszkańców. Siedemdziesiąt lat później społeczność żydowska liczyła 1.728 osób, a jej udział w ogólnej populacji miasta wzrósł do 49%.

W XIX wieku Radoszyce stały się kolejnym ośrodkiem chasydyzmu. Pierwszym miejscowym cadykiem był Isachar Dow Ber (ur. 1765 - zm. 1843), uczeń wielkich "klasyków" chasydyzmu: Jakuba Icchaka Hurwicza - "Widzącego z Lublina" oraz Jakuba Icchaka z Przysuchy, zwanego "Świętym Żydem". Martin Buber w swej książce zatytułowanej "Opowieści chasydów" tak charakteryzuje radoszyckiego cadyka: "Isachar Dow Ber z Radoszyc był szeroko znany jako cudotwórca, zwłaszcza ze względu na cudowne uleczenia, z których do najgłośniejszych należało wypędzania dybuków z opętanych. Z tego powodu nazywano go małym Baal Szemem. Upodobanie do cudów miał, jak się zdaje, już od młodości, chociaż przez długi czas nie ośmielał się z tym zdradzić i był znany jako człowiek cichy i nieśmiały".

Przełom XIX i XX w. przyniósł spadek liczby Żydów w Radoszycach. Było to spowodowane ogromną falą emigracji zarobkowej, między innymi do Stanów, oraz I wojną światową. W spisie powszechnym z 1921 roku 1.278 mieszkańców Radoszyc zadeklarowało pochodzenie żydowskie.

Po napaści Hitlera na Polskę, wielu Żydów opuściło Radoszyce. W mieście utworzono getto, w którym zamknięto także przesiedleńców z innych miejscowości. W listopadzie 1942 roku getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy znaleźli śmierć w komorach gazowych Treblinki. Ostatni cadyk z Radoszyc, Chaim Uszer Finkler, zmarł w getcie w Łodzi.

Cmentarz żydowski w Radoszycach położony jest w lesie, około dwóch kilometrów od miejscowości, po lewej stronie drogi do Grodziska. Nieznana jest data jego założenia, wiadomo, że istniał przed 1789 r. Na początku XX wieku jego teren poszerzono. Nekropolia została zniszczona w czasach II wojny światowej, a proces destrukcji trwał też po wyzwoleniu. Przez wiele lat potomkowie Żydów z Radoszyc zabiegali o powstrzymanie dewastacji i restaurację cmentarza. W 1983 roku podczas spotkania rabinów z pracownikami Urzędu do spraw Wyznań podjęto decyzję o wykonaniu prac porządkowych. W 1984 roku z inicjatywy Victora Kleinmuza z USA odbudowano ohel radoszyckich cadyków.

W obrębie cmentarza znajduje się kilkadziesiąt nagrobków. W 2015 r. miejscowy badacz Sławomir Chwaściński wykonał spis danych osobowych z zachowanych macew:

  • Rojzel córki Meira, zm. 26 adar I 5604 r.
  • Szewa Rywka córka Josefa Chaima wnuczka świętego rabina Isachara, zm. 9 elul 5599 r.
  • Ester córka Jeszaji ha-Kohena, zm. 15 adar I 5662 r.
  • Chana córka Meira, zm. 10 elul 5615 r.
  • Malka córka Gedali, zm. 5 marcheszwan 5685 r.
  • Sara córka Isachara ha-kohena, zm. 25 kislew 5664 r.
  • Rywka córka Jakowa Meira, zm. 7 adar II 5600 r.
  • Bejla Myrla córka Isochara Berisza, zm. 16 szewat 5689 r.
  • Ester Bejla córki Josefa, zm. 5 adar 5661 r.
  • Rywka córka Izraela, zm. 9 nisan 5667 r.
  • Chana córka Zewa Wolfa, zm. na początku miesiąca tewet 5649 r.
  • Etla córka Tewla, zm. 4 siwan 5651 r.
  • Frumet córka Hilela
  • Szajndl
  • Krejndl córka Towie
  • Chana G[.]szenowicz
  • Malka Chana córka Cwi Hirsza, zm. na początku miesiąca adar 5652 r.
  • Lea córka Jakowa Menachema, zm. 2 aw 5652 r.
  • Szewa Rebeka córka Icchaka ha-Kohena
  • Frumet córka Izraela Dawida, zm. w wigilię nowego miesiąca aw 5675 r.
  • Szymon Szmuel syn Jeszaji Isochara Bera, zm. 13 nisan 5675 r.
  • Meir syn Cwi, zm. 1 adar I 5616 r.
  • Icchak syn Cwi Hirsza, zm. 22 marcheszwan 5635 r.
  • Josef syn Szlomo Zalmana, zm.11 tiszri 553 r.
  • Dow Ber syn Dawida Segala, zm w początku miesiąca adar 5601 r.
  • Baruch syn Izraela, zm. 22 kislew 5620 r.
  • Aron syn Awrahama, zm. 4 siwan 5676 r.
  • Mordechaj syn Aby, zm.12 nisan [.]
  • Josef Baruch Jacentowski syn Cwi, zm. w wieku 60 lat 22 marcheszwan 5696 r.
  • Izrael syn Elchanana Akiwy, zm. w wieku 76 lat 27 aw 5682 r.
  • Icchak Meir syn Szmuela, zm. 6 tamuz 5625 r.
  • Icchak Ajzyk syn Josefa Gitmana Horowitz. zm. 24 kislew 5696 r. (Możliwy inny odczyt: [. żona] Icchaka Ajzyka syna Josefa Gitmana Horowitz).
  • Szlomo syn Icchaka, zm [..] adar [.]
  • Benjamin [.]
  • Icchak Jakow syn Szlomo
  • Alter Dawid syn [.], zm. 13 elul 5675 r.
  • Jakow Jakil syn Pinchasa Naskala, zm. 9 marcheszwan 5633 r.

Klucze do bramy i ohelu udostępnia opiekun cmentarza (tel. 607 983 265).

Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach
foto: AT foto: AT foto: AT foto: AT
Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach
foto: AT foto: AT foto: AT foto: AT
Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach Cmentarz żydowski w Radoszycach
foto: AT foto: AT foto: AT foto: AT

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie w kwaterze 13, pochowano Izraela Izaaka syna Isachara Dow Bera, zmarłego w 1857 r. cadyka z Radoszyc. Nad jego grobem wyjątkowo nie wzniesiono ohelu. Historię tą opisał Ignacy Schiper w książce "Cmentarze żydowskie w Warszawie", przytaczając treść protokołu z posiedzenie Dozoru Bóżniczego z 1858 roku: "Familia zmarłego Izraela Izaaka, rabina z Radoszyc (....) zamierzyła wystawić na grobie tegoż pomnik w kształcie budynku, znanego pod hebrajską nazwą "ohel". Ponieważ zwyczaj ten w tutejszej gminie nie jest praktykowany i miał tylko raz jeden miejsce względem tutejszego pierwszego rabina (tj. Salomona Zalmena Lipszyca) wielkiej pobożności i zasług, przez ogół cenionych, przeto utworzyła się niezgodność zdań członków Dozoru Bóżniczego". Ostatecznie, w tajnym głosowaniu, w którym udział wzięli m. in. rabini Dow Ber Meisels i Szaja Muszkat, wniosek rodziny odrzucono. Z kolei na cmentarzu żydowskim w Łodzi, w kwaterze Z 3 znajduje się grób innego cadyka z dynastii radoszyckiej, Eliezera Dawida Finklera syna Hilela, wnuka Isachara Dow Bera, zmarłego w Łodzi w 1927 roku. W Łodzi spoczął także cadyk Aszer Anszel Gotszal syn Ruwena, zięć Hilela z Radoszyc oraz jego syn Jechezkiel.

tekst: K. Bielawski

Ohel na cmentarzu żydowskim w Łodzi Ohel na cmentarzu żydowskim w Łodzi Ohel na cmentarzu żydowskim w Łodzi ohel
Ohel Eliezera Dawida
syna Hilela Finklera
(foto: K. Bielawski)
Ohel Aszera Anszela Gotszala syna Ruwena
(foto: K. Bielawski)
Ohel Aszera Anszela Gotszala syna Ruwena
(foto: K. Bielawski)
Macewa Izraela Izaaka
syna Isachara Dow Bera
(foto: K. Bielawski)
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Radoszyc i i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas