Żydzi w Radoszycach mieszkali zapewne już w pierwszej połowie XVI wieku, a pierwsze pisemne wzmianki o ich obecno¶ci pochodz± z 1564 roku. Przez wiele lat osadnictwo żydowskie w Radoszycach podlegało jednak istotnym ograniczeniom - wynikało to z obaw mieszczan przed zdominowaniem przez Żydów handlu i rzemiosła. Przytoczmy tu tre¶ć uchwały przyjętej przez magistrat w 1740 roku: "My, Burmistrz z Raycami, za zgod± pospólstwa takowe laudum postanawiamy, iż żydzi niewierni, których już się napełniło, dla większego uci¶nienia y zniszczenia nas y na większ± przeszkodę, która się iuż dosyć z nich dzieie w ubogich handlach naszych, zabiegai±c ku większemu ich zgromadzeniu, aby się żaden nie ważył, niewiernemu żydowi domu albo gruntu na budowanie przedać, zastawić, albo dla mieszkania orędować, pod win± 40 grzywien. Który się odważył przedać, zastawić, albo orędować domu, winy się nie obawiai±c, tedy dom iego albo grunt konfiskowany y na potrzeby pospólstwa obrócony, a on z miasta precz wypędzony. Także białogłowa którakolwiekby na służbę żydowsk± się udała, z miasteczka wypędzeniem ma bydĽ karana". Wyznawcy judaizmu mieszkali zatem poza miastem. Stan ten uległ zmianie dopiero po upadku I Rzeczypospolitej, w okresie rozbiorów. Liczba Żydów w Radoszycach zaczęła wówczas dynamicznie wzrastać. O ile w 1789 r. w miejscowo¶ci odnotowano czternastu żydowskich "gospodarzy" (z czego dwunastu na gruntach "wójtowskich"), to w 1827 roku w Radoszycach było już 476 Żydów, co stanowiło 29,3% mieszkańców. Siedemdziesi±t lat póĽniej społeczno¶ć żydowska liczyła 1.728 osób, a jej udział w ogólnej populacji miasta wzrósł do 49%.

W XIX wieku Radoszyce stały się kolejnym o¶rodkiem chasydyzmu. Pierwszym miejscowym cadykiem był Isachar Dow Ber (ur. 1765 - zm. 1843), uczeń wielkich "klasyków" chasydyzmu: Jakuba Icchaka Hurwicza - "Widz±cego z Lublina" oraz Jakuba Icchaka z Przysuchy, zwanego "¦więtym Żydem". Martin Buber w swej ksi±żce zatytułowanej "Opowie¶ci chasydów" tak charakteryzuje radoszyckiego cadyka: "Isachar Dow Ber z Radoszyc był szeroko znany jako cudotwórca, zwłaszcza ze względu na cudowne uleczenia, z których do najgło¶niejszych należało wypędzania dybuków z opętanych. Z tego powodu nazywano go małym Baal Szemem. Upodobanie do cudów miał, jak się zdaje, już od młodo¶ci, chociaż przez długi czas nie o¶mielał się z tym zdradzić i był znany jako człowiek cichy i nie¶miały".

Przełom XIX i XX w. przyniósł spadek liczby Żydów w Radoszycach. Było to spowodowane ogromn± fal± emigracji zarobkowej, między innymi do Stanów, oraz I wojn± ¶wiatow±. W spisie powszechnym z 1921 roku 1.278 mieszkańców Radoszyc zadeklarowało pochodzenie żydowskie.

Po napa¶ci Hitlera na Polskę, wielu Żydów opu¶ciło Radoszyce. W mie¶cie utworzono getto, w którym zamknięto także przesiedleńców z innych miejscowo¶ci. W listopadzie 1942 roku getto zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy znaleĽli ¶mierć w komorach gazowych Treblinki. Ostatni cadyk z Radoszyc, Chaim Uszer Finkler, zmarł w getcie w Łodzi.

Cmentarz żydowski w Radoszycach położony jest w lesie, około dwóch kilometrów od miejscowo¶ci, po lewej stronie drogi do Grodziska. Nieznana jest data jego założenia, wiadomo, że istniał przed 1789 r. Na pocz±tku XX wieku jego teren poszerzono. Nekropolia została zniszczona w czasach II wojny ¶wiatowej, a proces destrukcji trwał też po wyzwoleniu. Przez wiele lat potomkowie Żydów z Radoszyc zabiegali o powstrzymanie dewastacji i restaurację cmentarza. W 1983 roku podczas spotkania rabinów z pracownikami Urzędu do spraw Wyznań podjęto decyzję o wykonaniu prac porz±dkowych. W 1984 roku z inicjatywy Victora Kleinmuza z USA odbudowano ohel radoszyckich cadyków.

W obrębie cmentarza znajduje się kilkadziesi±t nagrobków. W 2015 r. miejscowy badacz Sławomir Chwa¶ciński wykonał spis danych osobowych z zachowanych macew:

• Rojzel córki Meira, zm. 26 adar I 5604 r.
• Szewa Rywka córka Josefa Chaima wnuczka ¶więtego rabina Isachara, zm. 9 elul 5599 r.
• Ester córka Jeszaji ha-Kohena, zm. 15 adar I 5662 r.
• Chana córka Meira, zm. 10 elul 5615 r.
• Malka córka Gedali, zm. 5 marcheszwan 5685 r.
• Sara córka Isachara ha-kohena, zm. 25 kislew 5664 r.
• Rywka córka Jakowa Meira, zm. 7 adar II 5600 r.
• Bejla Myrla córka Isochara Berisza, zm. 16 szewat 5689 r.
• Ester Bejla córki Josefa, zm. 5 adar 5661 r.
• Rywka córka Izraela, zm. 9 nisan 5667 r.
• Chana córka Zewa Wolfa, zm. na pocz±tku miesi±ca tewet 5649 r.
• Etla córka Tewla, zm. 4 siwan 5651 r.
• Frumet córka Hilela
• Szajndl
• Krejndl córka Towie
• Chana G[.]szenowicz
• Malka Chana córka Cwi Hirsza, zm. na pocz±tku miesi±ca adar 5652 r.
• Lea córka Jakowa Menachema, zm. 2 aw 5652 r.
• Szewa Rebeka córka Icchaka ha-Kohena
• Frumet córka Izraela Dawida, zm. w wigilię nowego miesi±ca aw 5675 r.
• Szymon Szmuel syn Jeszaji Isochara Bera, zm. 13 nisan 5675 r.
• Meir syn Cwi, zm. 1 adar I 5616 r.
• Icchak syn Cwi Hirsza, zm. 22 marcheszwan 5635 r.
• Josef syn Szlomo Zalmana, zm.11 tiszri 553 r.
• Dow Ber syn Dawida Segala, zm w pocz±tku miesi±ca adar 5601 r.
• Baruch syn Izraela, zm. 22 kislew 5620 r.
• Aron syn Awrahama, zm. 4 siwan 5676 r.
• Mordechaj syn Aby, zm.12 nisan [.]
• Josef Baruch Jacentowski syn Cwi, zm. w wieku 60 lat 22 marcheszwan 5696 r.
• Izrael syn Elchanana Akiwy, zm. w wieku 76 lat 27 aw 5682 r.
• Icchak Meir syn Szmuela, zm. 6 tamuz 5625 r.
• Icchak Ajzyk syn Josefa Gitmana Horowitz. zm. 24 kislew 5696 r. (Możliwy inny odczyt: [. żona] Icchaka Ajzyka syna Josefa Gitmana Horowitz).
• Szlomo syn Icchaka, zm [..] adar [.]
• Benjamin [.]
• Icchak Jakow syn Szlomo
• Alter Dawid syn [.], zm. 13 elul 5675 r.
• Jakow Jakil syn Pinchasa Naskala, zm. 9 marcheszwan 5633 r.

Klucze do bramy i ohelu udostępnia opiekun cmentarza (tel. 607 983 265).

Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie w kwaterze 13, pochowano Izraela Izaaka syna Isachara Dow Bera, zmarłego w 1857 r. cadyka z Radoszyc. Nad jego grobem wyj±tkowo nie wzniesiono ohelu. Historię t± opisał Ignacy Schiper w ksi±żce "Cmentarze żydowskie w Warszawie", przytaczaj±c tre¶ć protokołu z posiedzenie Dozoru Bóżniczego z 1858 roku: "Familia zmarłego Izraela Izaaka, rabina z Radoszyc (....) zamierzyła wystawić na grobie tegoż pomnik w kształcie budynku, znanego pod hebrajsk± nazw± "ohel". Ponieważ zwyczaj ten w tutejszej gminie nie jest praktykowany i miał tylko raz jeden miejsce względem tutejszego pierwszego rabina (tj. Salomona Zalmena Lipszyca) wielkiej pobożno¶ci i zasług, przez ogół cenionych, przeto utworzyła się niezgodno¶ć zdań członków Dozoru Bóżniczego". Ostatecznie, w tajnym głosowaniu, w którym udział wzięli m. in. rabini Dow Ber Meisels i Szaja Muszkat, wniosek rodziny odrzucono. Z kolei na cmentarzu żydowskim w Łodzi, w kwaterze Z 3 znajduje się grób innego cadyka z dynastii radoszyckiej, Eliezera Dawida Finklera syna Hilela, wnuka Isachara Dow Bera, zmarłego w Łodzi w 1927 roku. W Łodzi spocz±ł także cadyk Aszer Anszel Gotszal syn Ruwena, zięć Hilela z Radoszyc oraz jego syn Jechezkiel.

tekst: K. Bielawski