Pierwsze wzmianki o ludno¶ci żydowskiej w Raciborzu pochodz± z końca XI wieku, kiedy to w obecnym ko¶ciele ¶w. Mikołaja na Starej Wsi mie¶cić się miała bożnica. S± to jednak elementy podań ludowych, nie maj±ce potwierdzeń w materiałach historycznych. Bardziej wiarygodne informacje o osadnictwie żydowskim w Raciborzu podaj± rok 1379, kiedy to na zachód od Rynku zamieszkała grupa Żydów. Ich liczba zwiększała się stosunkowo szybko; Racibórz, duży o¶rodek handlowo-rzemie¶lniczy, przyci±gał nowych osadników. W 1495 r. raciborscy Żydzi posiadali już własn± synagogę. Mie¶ciła się ona przy ul. Sukienniczej, na rogu obecnych ulic Solnej i Leczniczej.

Pocz±tek XVI wieku to okres nastrojów antysemickich na ¦l±sku. 1 stycznia 1510 r. ksi±żę raciborski Walenty wydał mieszczanom przywilej, na mocy którego Żydom nie wolno było osiedlać się w mie¶cie - ułatwiło to wypędzenie Żydów z Raciborza. Powrócili oni jednak - przybywaj±c głównie z Białej - i to w liczbie wystarczaj±cej do założenia domu modlitwy. W 1796 r. w Raciborzu mieszkało 30 żydowskich rodzin. W tym okresie, dokładnie od 1803 r. istniał w Raciborzu Königliches Juden-Tolernaz-Amt, czyli Królewski Urz±d Tolerancji Żydów. Wydanie w 1812 r. przez króla Fryderyka Wilhelma III korzystnego dla Żydów edyktu emancypacyjnego zapocz±tkowało zdecydowany rozwój raciborskiej gminy mozaistycznej. W 1825 r. zakupiła ona za 1650 talarów działkę przy obecnej ulicy Szewskiej pod przyszł± synagogę. Jej budowa trwała dwa lata i skończyła się w 1830 r. Budynek synagogi został wybudowany w stylu klasycystycznym, posiadał odrębne miejsca dla kobiet i mężczyzn, a jego największ± ozdob± była sprowadzona z Barcelony menora. W owym czasie - w 1832 r. - gmina żydowska w Raciborzu liczyła 376 członków. Ich liczba systematycznie rosła; w 1847 r. osi±gnęła 777 osób, w 1872 r. - ponad 1200, a pod koniec XIX w. - około 1500 osób. Większa gmina oznaczała większe potrzeby. A że gmina dysponowała znacznym maj±tkiem, w 1887 r. w miejscu dotychczasowej synagogi rozpoczęto budowę nowej. Prace zakończono w 1889 r., a ich efektem była nowa większa synagoga wybudowana w imponuj±cym stylu mauretańskim. Przetrwała ona do "Nocy Kryształowej" w 1938 r., kiedy to została spalona przez hitlerowców. Pozostałe po niej mury zostały rozebrane dopiero w 1958 r. Obecnie w tym miejscu znajduje się skwer.

Niestety równie tragiczny koniec spotkał żydowskich mieszkańców Raciborza. W latach trzydziestych XX wieku nielicznym udało się bezpiecznie wyemigrować. Pozostałych w mie¶cie pozbawiono po roku 1938 maj±tków. Ci, którzy przeżyli pierwsz± falę terroru podczas drugiej wojny ¶wiatowej, trafili do obozów koncentracyjnych na terenie ziem polskich. Nieliczni przeżyli tę gehennę, nikt nie zdecydował się po wojnie na powrót na stałe do Raciborza.

¬ródła historyczne potwierdzaj± istnienie w Raciborzu jednego cmentarza żydowskiego. Zlokalizowany on był na tzw. Wilczej Górze, przy obecnych ulicach Głubczyckiej i Fojcika. Ziemię pod nekropolię gmina zakupiła na Starej Wsi od Jana Hutnego w 1814 r., ale pochówki rozpoczęły się dopiero w 1817 r. Wcze¶niej Żydzi raciborscy chowani byli na nekropoliach pobliskich miejscowo¶ci lub w miastach, sk±d pochodzili, tj. w Białej Prudnickiej, Bodzanowie, Mikołowie. Po dwukrotnym powiększeniu terenu cmentarza, osi±gn±ł on wielko¶ć 2,03 hektara. Najstarszym udokumentowanym nagrobkiem z raciborskiej nekropolii jest macewa z grobu Rosalii Wachsner z 1821 r. Pochówki trwały do przełomu lat 1940/1941. Ostatnimi osobami pochowanymi na tym cmentarzu s± najprawdopodobniej Josef Bohn zmarły 7.03.1940 r. oraz Adela Fraenkel zmarła 10.02.1941 r.

Największa ilo¶ć nagrobków na raciborskim cmentarzu żydowskim pochodziła z drugiej połowy XIX i pocz±tku XX w. Wykonane z czarnego garbo, czarnego, białego i różowego marmuru, granitu oraz piaskowca nagrobki przyjmowały postać tradycyjnych macew, ale też obelisków, głazów oraz kształty bardziej artystyczne. Prezentowały one niezwykłe bogactwo form i stylów sztuki nagrobnej. Widniały na nich inskrypcje dwujęzyczne - hebrajskie i niemieckie, z rzadka tylko hebrajskie. Niestety nie wiedzieliby¶my tego wszystkiego, gdyby nie pełna dokumentacja fotograficzna owych nagrobków. W latach 1972-1973 władze podjęły kroki ku likwidacji nekropolii, która ostatecznie nast±piła w 1973 r.

Pragn±ca zachować anonimowo¶ć mieszkanka Raciborza w li¶cie do naszego portalu tak opisała te wydarzenia: "Pewnego dnia pojawili się panowie, opisali kolorow± farb± wszystkie nagrobki, potem układali według jakiego¶ klucza. Najpiękniejsze zabrano na odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie. Mniej atrakcyjne sprzedano kamieniarzom. Długo walały się jeszcze pozostało¶ci kamieni. Wygl±dało to strasznie: prawdziwa dewastacja cmentarza, poburzone, powalane, rozkopane pozostało¶ci. Został chaos, rumowisko i tak porosły to krzaki. My¶lę, że likwidacja została podjęta ze względu na konieczno¶ć dostarczenia marmurów do Warszawy".

Obecnie po nekropolii pozostał tylko stary, zabytkowy zespół drzewny. Przy odrobinie szczę¶cia można odnaleĽć w nim fragmenty zniszczonych nagrobków i kamiennych podstaw. Niestety nie ostało się nic więcej po żydowskich mieszkańcach Raciborza.

W kwietniu 2014 r. Paweł Głogowski umie¶cił na cmentarzu tablicę z napisem: "Beit Chaim. Cmentarz żydowski. Prosimy uszanuj miejsce pochówku mieszkańców Twojej wiadomo¶ci". Tablicę ufundował pragn±cy zachować anonimowo¶ć mieszkaniec Larchmont w Stanach Zjednoczonych.

Informacje zaczerpnięte z artykułów Kazimierza ¦witlińskiego i Grzegorza Wawocznego.

tekst: Małgorzata Fr±ckowiak
zdjęcia: Małgorzata Płoszaj, Jacques Lahitte
Kliknij tu, by obejrzeć film video nakręcony na tym cmentarzu