Historia cmentarza żydowskiego w Przeworsku jak dot±d nie doczekała się szczegółowego opracowania. Informacje o nim s± szcz±tkowe i rozproszone. Wiadomo, że cmentarz istniał na pewno już w pierwszej połowie XVIII w. W 1744 r. był wzmiankowany w dokumencie sporz±dzonym po wizytacji Przeworska przez biskupa Sierakowskiego. Niewykluczone, że cmentarz powstał wcze¶niej, w okresie usamodzielnienia się przeworskiej gminy żydowskiej w 1638 r.

Cmentarz został założony w stosunkowo niewielkiej odległo¶ci od rynku w Przeworsku, w rejonie obecnej ul. Okopowej.

Można zakładać, że przez kilka lat funkcjonowania cmentarz stał się miejscem pochówku przynajmniej kilku tysięcy osób. Pochowano tu m. in. cadyka Awrahama Mosze Weltfrieda (zm. w 1790 r.), cadyka Menachema Isachara - wnuka słynnego Elimelecha z Leżajska i rabina Awrahama Wolfa Horowitza (zm. w 1850 r.).

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji Żydów. Według różnych Ľródeł, w tym miejscu zabito około 240 osób.

Brak szczegółowych informacji o dewastacji obiektu w okresie wojny oraz w latach póĽniejszych. W 1957 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej wydało decyzję o oficjalnym zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych. W 1969 r. na działce cmentarnej urz±dzono dworzec autobusowy. Wszelkie naziemne ¶lady cmentarza uległy całkowitemu zatarciu.

Około 1990 r. z inicjatywy Jana Susaka z Przeworska, na skraju dworca odsłonięto niewielki pomnik z napisem: "Pamięci Żydów, pomordowanych w r. 1939-1944 przez hitlerowców".

W 2009 r., w trakcie prac inwentaryzacyjnych na cmentarzu katolickim przy ul. Tysi±clecia, znaleziono nagrobek wykonany z macewy. Na odwrocie nagrobka widoczne s± fragmenty hebrajskiej inskrypcji.

W 2014 r. przedsiębiorstwo PKS w Jarosławiu sprzedało dworzec firmie Tank-Pol, prowadz±cej m. in. stacje benzynowe i stacje obsługi samochodów. Nabywca zamierza wybudować w tym miejscu obiekt usługowy o powierzchni zabudowy ok 1 700m kw., z wydzielonym segmentem dworca, parkingiem i 4 stanowiskami odprawy pasażerów oraz przebudowę zjazdów. Plany zostały oprotestowane przez Gminę Wyznaniow± Żydowsk± w Warszawie, sprzeciw zgłosił także urz±d Konserwatora Zabytków.

Tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Bibliografia:
J. Motyka, Przeworsk i okoliczne gminy, Rzeszów 2010
M. Wołoszyn, Osadnictwo żydowskie w Przeworsku do XVIII w. w ¶wietle dokumentów archiwalnych ze zbiorów Muzeum w Przeworsku [w:] Przeworskie studia regionalne, Przeworsk 2012
A. Potocki, Żydzi w Podkarpackiem, Rzeszów 2004
M. Gosztyła, M. Proksa, Kirkuty Podkarpacia, Przemy¶l 2001