Cmentarz żydowski w Płońsku znajduje się po wschodniej stronie ul. Warszawskiej, w południowej czę¶ci miasta, około 1 km na południowy wschód od rynku.

Pierwsza informacja o obiekcie pochodzi z 1525 r., kiedy Zygmunt I Stary nakazał płońskim Żydom nabyć bezpo¶rednio od króla grunt na cmentarz, zakupiony wcze¶niej niezgodnie z prawem od mieszczan. Nie wiadomo czy sprawa dotyczyła cmentarza przy obecnej ul. Warszawskiej czy też w XVI w. płońscy Żydzi posiadali inne miejsce pochówku. Brak jakichkolwiek wzmianek o innej lokalizacji pozwala zakładać, że w Płońsku funkcjonował tylko jeden cmentarz żydowski.

Cmentarz był także wzmiankowany w przywileju dla Żydów z Płońska, wydanym przez Michała Korybuta Wi¶niowieckiego 25 wrze¶nia 1670 r.: "Pozwalamy im też (...) okopisko osobliwe, które z dawna mieli na chowanie zmarłych, mieć i onego bez żadnej czyjej turbacyi używać". Przywilej Michała Korybuta Wi¶niowieckiego został potwierdzony w 1767 r. przez Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Podczas wizytacji ko¶cielnej Płońska w 1775 r. zapisano: "Żydzi za¶ (...) kierkut maj± ogrodzony na polu płońskim za miastem, na co maj± pozwolenie od JX Biskupów i aprobację od Najja¶niejszych Monarchów".

Na cmentarzu chowano zmarłych z Płońska oraz okolicznych miejscowo¶ci, m.in. Kadłubówki i Kuchar Żydowskich. W XIX w. niektóre społeczno¶ci żydowskie, podlegaj±ce wcze¶niej kahałowi w Płońsku, utworzyły niezależne gminy wyznaniowe i założyły własne cmentarze. Taka sytuacja dotyczyła m.in. Nowego Miasta i Sochocina.

Przed 1939 r. cmentarz zajmował działkę o powierzchni około 3,3 ha. Porównanie map z 1862 r. i 1940 r. pozwala przypuszczać, że powierzchnia była stopniowo powiększana poprzez kolejne zakupy gruntu.

W 2002 r. Zwi±zek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP złożył w Komisji Regulacyjnej do spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich wniosek o zwrot "zabudowanej działki gruntu o powierzchni 3,30 ha, będ±cej we władaniu Skarbu Państwa, położonej w Płońsku przy ul. Warszawskiej". Starosta płoński w odpowiedzi poinformował, że stanowisko w sprawie zajmie po uzupełnieniu dokumentacji o wypisy geodezyjne oraz z księgi wieczystej.

W 2011 r. obok pomnika pojawiła się kamienna tablica autorstwa płońskiego artysty Dariusza Anczewskiego, w formie otwartej księgi z napisem: "Pamięci wielu pokoleń gminy żydowskiej w Płońsku, którzy spoczęli na tej ziemi w ci±gu stuleci oraz blisko dwunastu tysięcy osób z getta, uwięzionych pod koniec 1942 roku i zamordowanych bestialsko przez hitlerowców w niemieckich obozach zagłady".

Po 1990 r. cmentarz był stopniowo zabudowywany. Na pocz±tku XXI w. wzniesiono na nim centrum handlowe, obejmuj±ce m.in. sklepy Jysk, RTV Euro AGD, Rossmann, Biedronka, CCC. Na jego skraju, od strony ul. Warszawskiej znajdował się wyżej opisany zespół pomników, zajmuj±cy wydzielon± działkę nr 1813/8 o powierzchni 2192 m kw., stanowi±c± ok. 6% przedwojennego terenu cmentarza.

W 2013 r. prywatna firma podpisała ze starostwem powiatowym umowę wieczystej dzierżawy terenu dawnego cmentarza. W kolejnych latach przedsiębiorstwo dwukrotnie występowało o pozwolenie na budowę w tym miejscu centrum handlowego.

W marcu 2015 r. podczas prac budowlanych przy ul. gen. Stanisława Maczka znaleziono fragment nagrobka z cmentarza żydowskiego w Płońsku. Była to żeliwna tablica o wymiarach 46 x 128 cm, z fragmentem epitafium, datowana na 1848 rok.

29 stycznia 2016 r. Zwi±zek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP złożył wniosek o wpisanie cmentarza do rejestru zabytków.

24 lutego 2016 r. na polecenie firmy City Star sp. z o.o. wszystkie elementy pomników zostały rozebrane i wywiezione z cmentarza. Sprawa wywołała oburzenie czę¶ci mieszkańców Płońska, władz miasta oraz ¶rodowisk żydowskich.

Starostwo powiatowe w Płońsku zawiesiło na czas nieokre¶lony postępowanie dotycz±ce wniosku City Star sp. z o.o. o pozwolenie na budowę obiektu handlowo-usługowego na terenie cmentarza.

8 kwietnia 2016 r. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wydał decyzję o wpisaniu do rejestru zabytków "zachowanej czę¶ci cmentarza żydowskiego, położonej w mie¶cie powiatowym Płońsku przy ul. Warszawskiej, (...) działki o numerze ewidencyjnym 1813/8". Decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalno¶ci. Firma City Star sp. z o.o. złożyła odwołanie od tej decyzji.

2 maja 2016 r. Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków nakazał wieczystemu dzierżawcy rozbiórkę ogrodzenia postawionego na cmentarzu.

Na pocz±tku 2017 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego utrzymał w mocy decyzję  Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wpisuj±c± do rejestru  zabytków fragment cmentarza, ograniczony do działki numer 1813/8.

21 marca 2017 r. podczas konferencji naukowej w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN Marek Gierlach w ramach referatu o historii cmentarza żydowskiego w Płońsku zaprezentował autorski projekt upamiętnienia tego miejsca.

tekst: K. Bielawski
Bibliografia:
Barbasiewicz M., Studium historyczno-urbanistyczne Płońska, Warszawa 1984.

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Płońska i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.