Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
PLESZEW

Początki osadnictwa żydowskiego w Pleszewie przypadają zapewne na początek XIX wieku. Według ustnych przekazów Żydzi mieli tu mieszkać już w XVI wieku, jednak te informacje nie znajdują potwierdzenia w materiałach źródłowych. Autorzy wydanego w 1883 roku "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", w części poświęconej historii Pleszewa w XVI i XVII w., kwestię obecności wyznawców judaizmu w tym mieście skomentowali krótko: "Żydów nie cierpiano w Pleszewie". W 1699 roku właściciel miasta wydał dokument, regulujący zasady pobytu Żydów w Pleszewie: "Żydów przechowywać ani im mięszkania w domach dozwalać niedopusczam. Przywieść jednak dla sukienników farby albo inszych rzeczy do miasteczka niezabraniam, tak iednak aby natrzydni w miasteczku dlużey nie bawili". Pierwsi Żydzi zamieszkali na przedmieściu Pleszewa, w Maliniach na początku XIX wieku. Do 1815 roku w mieście żyło już około stu osób pochodzenia żydowskiego. W tym czasie w Pleszewie powstała żydowska gmina wyznaniowa, do której należeli także Żydzi z okolicznych wsi, między innymi z Brzezia, Gutowa, Gołuchowa, Kotowiecka, Kuchar, Kucharek, Marszewa i Sobótki. Pierwsza połowa XIX wieku przyniosła dynamiczny rozwój liczebny społeczności żydowskiej. Pleszewski kahał utrzymywał synagogę, mykwę i cheder. Godna podkreślenia jest ożywiona działalność społeczna Żydów z Pleszewa. W mieście działały organizacje o charakterze dobroczynnym, takie jak: Towarzystwo Pogrzebowe i Opieki nad Chorymi Chewra Kadisza, Stowarzyszenie Opieki i Przyodziewku Ubogich Żydowskich Dzieci, Bracki Związek Aprowizacji Chorych, Związek Biednych Izraelitów. Kobiety mogły uczestniczyć w Związku Kobiet Żydowskich i Związku Panien Żydowskich.

Przełom XIX i XX wieku przyniósł spadek liczby Żydów w Pleszewie. O ile w 1871 roku w mieście żyło 1.039 osób pochodzenia żydowskiego, to w 1895 roku liczba ta zmniejszyła się do 550 osób. Było to spowodowane między innymi emigracją zarobkową do Ameryki. Spis powszechny z 1921 roku odnotował już tylko 116 Żydów. Niestety, dostępne nam materiały źródłowe nie podają informacji o losie Żydów z Pleszewa po dojściu do władzy nazistów. Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy przyjąć, że w latach trzydziestych pleszewscy Żydzi stopniowo opuszczali swój sztetl, a pozostałych w mieście zgładzono po wybuchu II wojny światowej.

Cmentarz żydowski w Pleszewie powstał w 1817 roku. W lutym tego roku Żydzi zwrócili się do właściciela miasta, prosząc o zgodę na nieodpłatne przekazanie parceli z przeznaczeniem na cmentarz. Pierwszą pochowaną była Jitte córka Lejba, zmarła zimą 1817 roku. Początkowo granice cmentarza wyznaczał rów, później nekropolię otoczono kamiennym murem. Gmina żydowska wybudowała także dom, w którym zamieszkał dozorca cmentarza. W pobliżu synagogi znajdował się budynek domu przedpogrzebowego. Miejscowe bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza powstało w 1813 roku. Zapewne do czasu założenia cmentarza żydowskiego w Pleszewie, członkowie Bractwa pomagali przy organizacji pochówków pleszewian w oddalonym o dwadzieścia pięć kilometrów Jarocinie.

Wiele informacji o cmentarzu w Pleszewie zawdzięczamy wydanemu w 1909 roku opracowaniu zatytułowanemu "Z przeszłości i teraźniejszości Żydów oraz gmin żydowskich w prowincji poznańskiej na podstawie źródeł drukowanych i nie drukowanych". Jego współautorem jest rabin Aaron Heppner, syn Paula Heppnera - na przełomie XIX i XX wieku dozorcy cmentarza w Pleszewie i przewodniczącego bractwa pogrzebowego. W swej książce Heppner opisuje dzieje nekropolii, podając między innymi nazwiska wielu pochowanych na tym cmentarzu osób zasłużonych dla społeczności żydowskiej.

teren cmentarza żydowskiego w Pleszewie
Pleszew - kirkut macewa z Pleszewa
Teren cmentarza żydowskiego w Pleszewie
Teren cmentarza żydowskiego w Pleszewie Jedna z zachowanych macew
Cmentarz położony jest na terenie obecnego osiedla Mieszka I. Nekropolia została zniszczona przez nazistów. Dewastacja trwała także po wojnie. Radny powiatu Pleszew, Krzysztof Szac w wypowiedzi udzielonej red. Januszowi Jarosowi z redakcji "Głosu Wielkopolskiego" stwierdził: "Cmentarz był rozkradany. Nie będę mówił, gdzie te nagrobki są, bo na niejednej z ulic można je znaleźć". Pragnącą zachować anonimowość mieszkanka Pleszewa w liście przysłanym do naszej redakcji, tak wspomina cmentarz z lat 50-60 tych: "Nie było już muru, tylko dół po fundamentach wzdłuż północnej i zachodniej strony, wypełniony śmieciami. Na terenie cmentarza nie było już żadnego nagrobka, tylko wzgórki porosłe trawą. Rosły kępy bzów i poziomki oraz drzewa liściaste. W malutkim domku dozorcy, zbudowanym jakby na podwyższeniu, mieszkał pan Stolarek - prawdopodobnie przedwojenny dozorca cmentarza. Bardzo dbał o to, żeby nie bawiły się tam okoliczne dzieci. Przeganiał je natychmiast. Z cmentarza było widać doskonale panoramę Pleszewa. Ci co pamiętali cmentarz przedwojenny, mówili, że był bardzo bogato urządzony. Otoczony był murem, a na nagrobkach były piękne marmury. Wjazd był od strony domu pana Stolarka. W latach 50-tych na cmentarzu co roku rozbijali swój obóz Cyganie". Na cmentarzu nie ma dziś macew, jego teren został wykorzystany jako boisko i ogródek jordanowski.

W ostatnim czasie Urząd Miasta i Gminy w Pleszewie podjął inicjatywę urządzenia lapidarium, do budowy którego zostaną wykorzystane odnalezione płyty nagrobne. Obecnie - po konsultacjach władz miejskich z Naczelnym Rabinem Polski Michaelem Schudrichem, przedstawicielami Gminy Żydowskiej we Wrocławiu i Żydowskiego Instytutu Historycznego - przygotowywany jest projekt lapidarium, które stanie na cmentarzu żydowskim.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Jacques Lahitte, Marcin Czerwiński
Zdjęcia odnalezionych macew znajdziesz na stronie www.pleszew.pl
Kliknij tu, by obejrzeć zdjęcia synagogi w Pleszewie

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Pleszewa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz
z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl
są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas