Pierwsze wzmianki o społeczno¶ci żydowskiej w Pilicy pochodz± z 1581 roku i odnosz± się do procesu, w którym miejscowi Żydzi oskarżeni zostali o sprofanowanie hostii, za co groziła olbrzymia kara pieniężna, zostali jednak oni z zarzutu oczyszczeni. Skoro istniała społeczno¶ć żydowska musiały też zapewne istnieć synagoga, cheder (szkoła), mykwa (łaĽnia) i cmentarz. Zazwyczaj pierwsze trzy z tych obiektów lokowane były blisko siebie skupiaj±c wokół osadnictwo żydowskie i tworz±c zal±żek gminy wyznaniowej. Cmentarz lokowany był poza granicami miasta. Gdzie rozlokowały się obiekty pierwotnej gminy żydowskiej w Pilicy trudno dzisiaj stwierdzić. Wiadomo, że było to miejsce w pobliżu póĽniejszego klasztoru Franciszkanów. Na XIX-wiecznych planach miasta widnieje ulica Starego Kierchoffu (dzisiejsza ulica Klasztorna). Z dużym prawdopodobieństwem można przyj±ć, że znajduj±cy się przy tej ulicy, nieistniej±cy dzisiaj cmentarz, znany dopiero z póĽniejszych przekazów, istniał już wówczas.

Po roku 1635 ówczesny dziedzic miasteczka Stanisław Warszycki usun±ł Żydów z Pilicy, a budynek bóżnicy przeznaczył na ko¶ciół pod wezwaniem ¶w. Barbary. Był to obiekt murowany, sklepiony beczkowo, z siodłowym dachem krytym gontem. Decyzję ojca respektował Jan Kazimierz Warszycki i dopiero kolejny dziedzic, Michał Warszycki, po 1690 roku wyraził zgodę na ponowne osiedlenie się Żydów w Pilicy. Ludno¶ć wyznania mojżeszowego osiedliła się w nowym miejscu, nad rzek± przy dzisiejszej ulicy Łaziennej gdzie powstały; modrzewiowa bóżnica oraz murowane budynki chederu i mykwy. W latach 1731, 1733, 1753, 1787 Żydzi otrzymywali przywileje umożliwiaj±ce rozwój gminy.

W 1763 roku w Pilicy miało miejsce ostatnie posiedzenie Sejmu Czterech Ziem. Było to zgromadzenie delegatów ludno¶ci żydowskiej; w Polsce XVI-XVIII w. Posiadało władzę ustawodawcz±, zajmowało się rozdziałem i egzekucj± podatków od poszczególnych gmin, rozstrzygało sprawy i spory żydowskie w skali całego kraju, reprezentowało społeczno¶ć żydowsk± wobec polskich monarchów. W 1765 roku mieszkało tu 506 Żydów, w 1887 - 3095 Żydów (70,7% ludno¶ci).

Pochodz±cy z XVIII wieku dokument dotyczy pro¶by gminy żydowskiej o zwrócenie dla celów grzebalnych obszaru starego cmentarza. W "Aktach tycz±cych się kierchoffu żydowskiego" przechowywanych w Archiwum Parafialnym w Pilicy, znajduje się dokument datowany na 1721 r. , w którym przywódcy gminy żydowskiej Jakub Michałowicz oraz Jakub i Salomon Lewkowiczowie zwracaj± sie o pozwolenie grzebania ciał "...w ogrodzie kierków zwanego za miastem Pilica położonego, niegdy¶ na chowanie trupów żydowskich przeznaczonego....". Teren ten był wówczas własno¶ci± mieszczanina Wojciecha G±siora. Za prawo użytkowania Żydzi mieli wnosić na rzecz kolegiaty pilickiej ¶wiadczenie w wysoko¶ci trzech kamieni łoju rocznie.

Macewy w ¶cianie obory
(foto: Małgorzata Płoszaj)