Przez cztery stulecia w Pile istniała gmina żydowska. Powstała ona prawdopodobnie w 1550 roku. Tę datę podaje niemiecki historyk Richard Havemann. Według danych z 1563 r., w mie¶cie znajdowały się tylko 3 domy żydowskie. PóĽniej liczba ludno¶ci żydowskiej w Pile zaczęła stopniowo wzrastać i w roku 1569 było już w mie¶cie 5 domów żydowskich, co - licz±c po 5 osób na rodzinę - dawało ok. 30 osób. Na ogóln± liczbę 271 domów stanowiło to 1,8%.

W 1626 roku Piłę strawił wielki pożar, który rozpocz±ł się w domu niejakiego Joachima - Żyda mieszkaj±cego tuż przy ko¶ciele parafialnym. Po pożarze królowa Konstancja (żona Zygmunta III Wazy) - opiekunka miasta przysłała do Piły swego sekretarza Samuela Tarjowskiego, któremu poleciła opracować zupełnie nowy plan zabudowy. Na przedmie¶ciu wytyczył on dzielnicę, w której Żydzi mieli odbudować swoje domy. Rozci±gała się ona między dzisiejszym pl. Staszica a al. Piastów, od północy za¶ graniczyła z ogrodem ko¶cioła ¶w. Jana. Jej centrum stanowił plac zwany Rynkiem Żydowskim, znajduj±cy się w okolicy al. Piastów i ul. Ossolińskich, po¶rodku którego zbudowano drewnian± synagogę. Nakazano jednak, aby nie była ona wyższa niż s±siednie budynki. Dzielnicę żydowsk± otoczono rowem i palisad±.

W XVII wieku na ludno¶ć żydowsk± nałożono liczne zakazy. Żydom zakazano budowy domów poza dzielnic± żydowsk± oraz kupowania nieruchomo¶ci od chrze¶cijan. Odebrano im także ł±ki nad Gwd±. Dla odróżnienia od pozostałych mieszkańców miasta nakazano im nosić żółte kapelusze i czerwon± chustę na ramionach. Nie wolno im było także warzyć piwa i produkować wódki oraz nabywać alkoholu od innych osób w celu odsprzedaży.

Liczba Żydów w Pile nadal rosła i - jak przyjmuje F. Żmidziński - w roku 1655 było w mie¶cie już 80 domów żydowskich, czyli ludno¶ć ta osi±gnęła ok. 500 osób, co stanowiło już 30% ogółu mieszkańców. Ten okres rozwoju przerwał jednak najazd szwedzki. W dniu 24 lipca 1655 roku Piła została zajęta przez wojska feldmarszałka Wittenberga. Nienawi¶ć wroga skupiła się głównie na Żydach. Szwedzi zamordowali ok. 33 osób, rabuj±c cały dobytek, sprofanowali synagogę, zniszczyli rulon z Tor± i spalili ¶więte księgi. Pozostali przy życiu Żydzi zdołali zbiec do s±siednich miasteczek. Po przej¶ciu Szwedów gmina żydowska w Pile przestała istnieć. W drugiej połowie XVII w. liczba Żydów w Pile zaczęła ponownie wzrastać. Przyczynił się do tego między innymi przywilej na prowadzenie handlu wełn±, nadany im w paĽdzierniku 1670 r. Konkurencja ze strony Żydów stała się przyczyn± niechęci mieszkańców Piły. Proponowano nawet, aby całkowicie wydalić ich z miasta.

W 1709 roku w czasie wojny północnej Szwedzi ograbili i spalili synagogę oraz wszystkie domy w dzielnicy żydowskiej. Niebawem na miejscu synagogi zbudowany został nowy budynek.

Według opisu z 1772 roku, po zajęciu miasta przez Prusy, w Pile w 43 domach mieszkało 318 Żydów. Rodzin żydowskich było 80, co daje wskaĽnik 3,7 osoby na rodzinę. W roku następnym, według raportu burmistrza Rosenera, w 37 domach mieszkało w mie¶cie 322 Żydów. Większo¶ć z nich zajmowała się handlem, głównie sprzedaż± sukna i wełny, rzeĽnictwem oraz wyszynkiem piwa i miodów. Wbrew zakazom handlowali oni również żywno¶ci± i wódk±. Za panowania pruskiego liczba ludno¶ci żydowskiej w mie¶cie nie zmieniła się zbytnio.

W latach 1833-1844 Żydzi otrzymali prawa polityczne. W 1834 roku mieszkało w Pile 404 Żydów. W dniu 7 lipca tego roku miał miejsce wielki pożar miasta, w wyniku którego spłonęła synagoga, dom nauki oraz większo¶ć żydowskich domów. Zniszczona została również większo¶ć materiałów dotycz±cych gminy żydowskiej. Now±, duż± murowan± synagogę, która jak poprzednie stała na Rynku Żydowskim (póĽniejszy Wilhelmsplatz), po¶więcono dokładnie 7 lat po pożarze, 7 lipca 1841 roku. Po zachodniej stronie placu zbudowano szkołę żydowsk±. Od roku 1872 nadzór nad ni± sprawowało państwo. W 1890 roku została ona upaństwowiona i przeszła na utrzymanie miasta.

Na przełomie XIX i XX w. zmniejszał się odsetek ludno¶ci żydowskiej w mie¶cie: od 805 w roku 1880, poprzez 798 w 1890, do 580 w 1910. Przez następne lata liczba ta nie uległa zmianie. Według spisu z 1925 roku w Pile mieszkało 586 Żydów (ok. 1,6% ogółu mieszkańców). W 1937 roku było ich już tylko 236. Zwi±zane było to z bezwzględnymi represjami, którymi zostali poddani żydowscy mieszkańcy Piły po doj¶ciu Hitlera do władzy.

W nocy z 9 na 10 listopada 1938 roku (w tzw. noc kryształow±), jak w całej III Rzeszy, doszło w Pile do gwałtownych zamieszek. Zdemolowano mieszkania i sklepy należ±ce do Żydów. Wielu z nich wyci±gnięto z mieszkań i pobito. Spalono synagogę przy Wilhelmsplatz, która już nigdy nie została odbudowana. W synagodze spłonęła kronika gminy pilskiej, założona jesieni± 1756 roku. Jednocze¶nie Gestapo pilskie aresztowało wielu Żydów, których następnie przewieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W pierwszej połowie lutego 1940 roku pozostałych w mie¶cie Żydów wywieziono razem z ludno¶ci± żydowsk± z innych miejscowo¶ci zachodniopomorskich i ulokowano w okropnych warunkach w barakach pod Lublinem. W ten sposób historia Żydów w Pile została zamknięta.

Cmentarz żydowski w Pile założono prawdopodobnie w 1627 r., w pobliżu ówczesnej dzielnicy żydowskiej. Po powiększeniu w 1854 r. jego powierzchnia wynosiła 0,8 ha. Według przedwojennych ksi±żek adresowych jego adres to Karlstraße 13 (obecnie pl. Domańskiego). Nekropolia miała kształt płaskiego i równego prostok±ta. W 1896 r. na cmentarzu wybudowano kaplicę pogrzebow±, powiększon± w 1924 r. W okresie międzywojennym istniała jeszcze spora liczba nagrobków z okresu staropolskiego, z których w latach dwudziestych XX wieku ustawiono piramidę. W drugiej połowie lat dwudziestych wzniesiono także pomnik Żydów poległych w I wojnie ¶wiatowej. Projekt wykonał prof. Liebermann z Berlina, natomiast sam pomnik składaj±cy się z trzech obelisków wykonano w pilskim zakładzie kamieniarskim Wilhelma Peglowa. Na pomniku znajdował się napis "Für die Mütter der Zehntausend" ("Matkom dziesięciu tysięcy") oraz nazwiska poległych Żydów z Piły.