Piaseczno przez wiele lat było miastem zamkniętym dla osadnictwa żydowskiego. Był to wynik wydanego przez Augusta III przywileju, stanowi±cego: "że w mie¶cie Piasecznie Żydzi nie mog± posiadać domów ani w nich zamieszkiwać, a tem mniej prowadzić tu handel lub propinację z jakimikolwiek napitkami, i zakazujemy tak obecnemu, jak i każdoczesnemu staro¶cie puszczać Żydów do miasta lub umieszczać ich w swoich karczmach i gospodach, ze szkod± dla mieszczan." Zakaz ten jednak nie był najwyraĽniej skrupulatnie przestrzegany, ponieważ jeszcze w tym samym wieku wzmiankuje się osiedlenie w Piasecznie kolejnych osób wyznania mojżeszowego. Ich liczba musiała być znaczna, skoro w 1797 roku istniał tu kahał. Ten okres tonie niestety w mrokach dziejów. Gmina żydowska została być może rozwi±zana, wiadomo bowiem, że nie istniała po 1821 roku.

Rok 1862 przyniósł zniesienie ograniczeń osadnictwa żydowskiego na terenach Królestwa Polskiego. W tym czasie wzniesiono pierwsz± piaseczyńsk± bóżnicę - po jej pożarze w 1886 r. Żydzi z Piaseczna wybudowali kolejn± synagogę. Od 1869 r. w Piasecznie ponownie ukonstytuowała się gmina żydowska. W 1897 r. w mie¶cie mieszkało 2.760 osób, w tym: 41,5% katolików, 40% żydów i 17,9% protestantów.

Podczas II wojny ¶wiatowej w Piasecznie utworzono getto, zamknięte ulicami ¦więtojańsk±, Jerozolimsk±, Topolowa, Czajewicza i Krótk±. Jego mieszkańcy w lutym 1941 r. zostali deportowani do getta w pobliskiej Warszawie. Zagłady uniknęli nieliczni. W¶ród zamordowanych był też ostatni cadyk Piaseczna, Kelman Kalonimus Szapiro, syn rabina Elimelecha z Grodziska Mazowieckiego, przywódca tutejszych chasydów, kaznodzieja, założyciel warszawskiej szkoły religijnej Daas Mosze.

Niewiele jest dzi¶ ¶ladów po piaseczyńskim sztetl. Przy ul. Zgoda zachował się budynek mykwy - podobno w jego piwnicach do dzi¶ bije Ľródło, służ±ce niegdy¶ na potrzeby łaĽni. Na pustym placu tuż obok znajdowała się synagoga. Na polecenie władz rozebrano j± w 1978 roku. Niewiele też zostało po domu cadyka przy ul. Niecałej 15.

Cmentarz żydowski w Piasecznie powstał około 1870 r. i znajduje się przy obecnej ul. Tuwima. Jak wynika z mapy okolic Piaseczna z 1932 roku, nekropolię zlokalizowano poza terenem zabudowanym. Do czasu założenia tego cmentarza, Żydzi z Piaseczna byli grzebani w Nadarzynie. Wej¶cie na cmentarz znajdowało się od strony południowej. Naprzeciwko bramy mieszkała chrze¶cijańska rodzina dozorcy. Szacuje się, że przez około 70 lat funkcjonowania cmentarza dokonano na nim okolo półtora tysi±ca pochówków.

Do dzi¶ przetrwało ponad trzydzie¶ci nagrobków lub ich fragmentów. Najstarsza macewa pochodzi z 1889 roku. Wyryto na niej napis w języku hebrajskim: "M±ż zacny, szedl drog± prawo¶ci, sprawiedliwo¶ci i dobro czynił przez wszystkie swoje dni. Bogobojny nauczyciel, pan Lejzor, syn pana Mosze ha-Lewi. Zmarł 8 dnia miesiaca ijar roku 649 według skróconej rachuby czasu. Niech dusza jego będzie zwi±zana w wieniec życia wiecznego". Po wojnie na cmentarzu wzniesiono pomnik, upamiętniaj±cy rozstrzelanych tu około 60 obywateli RP narodowo¶ci polskiej i żydowskiej. Nekropolia jest ogrodzona, jednak furtka nie jest zamknięta.

Dzieje społeczno¶ci żydowskiej Piaseczna nie s± jednak skazane na niepamięć. Dzięki inicjatywie grupy młodych ludzi, kilka lat temu - w ramach projektu "Taniec opowie¶ci, czyli chasydzi Piaseczna" - powstała strona internetowa o piaseczyńskich Żydach, a w kilku miejscowych szkołach odbyły się zajęcia warsztatowe. W Piasecznie widać troskę władz i miejscowej społeczno¶ci o zachowanie zabytków materialnych kultury żydowskiej - droga do nekropolii jest oznakowana, a sam cmentarz utrzymany jest we wzorowym porz±dku. Na internetowej witrynie miasta można znaleĽć informacje o historii tutejszych Żydów.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: G. Bielawska
Kliknij tu, by zobaczyć położenie cmentarza na mapie satelitarnej