Pierwsza informacja o pobycie Żydów w Pasłęku pochodzi z 1779 roku, kiedy to jeden z bogatych sukienników - Reple - wniósł skargę na kupców żydowskich, którzy stanowili dla niego konkurencję i przez to uszczuplali jego dochody. Obecno¶ć Żydów była do¶ć kłopotliwa dla miejskich rzemie¶lników, dlatego też moc± miejscowych zarz±dzeń wprowadzono pewne ograniczenia - Żydzi mogli zatrzymywać się w jednym miejscu nie dłużej niż 24 godziny i handlować tylko poza bramami miejskimi lub po wsiach. Żydzi, którzy pozostać w mie¶cie dłużej, nie mogli zajmować się handlem i zazwyczaj pracowali jako robotnicy najemni. Im jednak też nie pozwalano na stałe osadnictwo. Przykładem takiej polityki władz była sprawa Marksa Lemona, który w 1806 roku złożył wniosek w Zarz±dzie Miejskim o zgodę na kupno działki pod piętrowy dom mieszkalny mieszkalny. Podanie to zostało odrzucone. Tak było do 11 marca 1812 roku, kiedy to wydano edykt, który zezwalał Żydom na stałe osadnictwo w Prusach oraz zrównywał ich w prawach z innymi obywatelami. W zwi±zku z nadaniem obywatelstwa narzucono im pewne obowi±zki: każdy Żyd musiał ustalić i po¶wiadczyć swoje nazwisko rodowe; wszystkie dokumenty musiał prowadzić w języku niemieckim lub innym języku żywym, a podpisy musiały być składane w alfabecie gotyckim lub łacińskim.

Jako pierwsi do Pasłęka przybyli następuj±cy Żydzi: Lewin Tobias Lindenheim (1813 r.), Nothan Joseph Furst (1813 r.), Bohr Joseph Furst (1813 r.), Joseph Salomon Isenheim (1813 r.), Marcus Jontof Stolpin (1813 r.), Jacob Gollschalch Rosenberg (1814 r.), Aron Dawid Arenheim (1814 r.), Joseph Aleksander Furst (1814 r.), Joseph Jinking Isenheim (1816 r.), Suskimi Girach Ladendorf (1816 r.).

Prawie wszyscy Żydzi zajmowali się handlem, niektórzy znich dorobili się znacznego maj±tku i cieszyli się poważaniem. Szczególnie znan± była rodzina Arisów. Opanowali oni miejscowy handel zbożem oraz kierowali gmin± żydowsk±. Ariosowie zamieszkiwali przy ul. Arntsfreihen 18a - dzisiejszej ul. Augustyna Steffena. Niestety, dom ten nie zachował się.

Heinrich Aris stał na czele pasłęckiej gminy żydowskiej, natomiast Samuel Aris był jednym z trzech członków komitetu Giełdy Zbożowej, założonej w 1871 roku i mieszcz±cej się na parterze hotelu Deutschhause w Pasłęku. Samuel Aris przyczynił się do opanowania przez jego rodzinę lokalnego handlu zbożem. Od 1857 roku rodzina Arisów dominowała także w handlu skórami i materiałami włókienniczymi, a jeden z jej przedstawicieli pracował jako makler w handlu nieruchomo¶ciami. Jedynie Heinrichowi Riasowi udało się uzyskać maj±tek i kapitał w wysoko¶ci miliona marek, przez co stał się najbogatszym mieszkańcem Pasłęka. H. Aris mógł sobie pozwolić na budowę największego i najpiękniejszego domu w mie¶cie. Jego znaczenie w¶ród elity miejskiej było ogromne, potrafił uzależnić od siebie wielu ludzi z arystokracji i posiadaczy ziemskich. Po jego ¶mierci w dniu 18 wrze¶nia 1930 roku, w uroczysto¶ciach pogrzebowych wzięli udział okoliczni ziemianie oraz znacz±cy mieszkańcy Pasłęka.

Znana była również rodzina Lesserów, która zamieszkiwała przy Reiterstrasse 5, obecnej ul. Ko¶ciuszki. Lesserowie zajmowali się przede wszystkim handlem wyrobami skórzanymi.

Społeczno¶ci± żydowsk± zarz±dzała gmina wyznaniowa. Na jej pieczęci widniały dwa wspięte lwy podtrzymuj±ce tablicę, koronę i napis: "Vorstand der Synagogen - Gemein - de zu Pr. Holland". Pod zarz±dem gminy znajdowały się: boĽnica, łaĽnia, szkoła i inne obiekty użyteczno¶ci publicznej. Najwcze¶niej, bo już w 1817 roku założono cmentarz i dom modlitwy. W 1826 roku powstało nad Kanałem Młyńskim k±pielisko. W 1836 roku zbudowano pierwsz± synagogę, która funkcjonowała do 1878 roku, kiedy to wzniesiono synagogę murowan±. W 1895 r. założono szkołę, do której uczęszczało 26 dzieci. Dopiero w 1892 r. w jednym z domów urz±dzono łaĽnię.

Najważniejszym miejscem dla społeczno¶ci żydowskiej była synagoga. Po kolejnych zmianach jej lokalizacji powstał ostatecznie obiekt murowany, którego opis można znaleĽć w "Kronice Pasłęka" autorstwa ks. Kazimierza Cyganka. Synagoga zaczynała się w miejscu, gdzie kończy się ul. Krasickiego, a zaczyna się ul. D±browskiego. Była to masywna budowla murowana. Według przekazu ks. K. Cyganka front synagogi był wysoki na siedem metrów, z dachem płaskim pochyłym do muru miejskiego, murowany z cegły, na którym stała figura Mojżesza trzymaj±cego tablice z przykazaniami. Ponadto zdobiła ¶wi±tynię otwarta księga Tory oraz tablica z dwunastoma kwadratami, oznaczaj±cymi dwana¶cie pokoleń izraelskich. W ¶rodku budynku, przy ¶cianie szczytowej od strony ulicy, umiejscowiono szafę ołtarzow±, tak zwany Aron ha-Kodesz, w której trzymano siedem pergaminowych zwojów Tory. Ponad ni± znajdował się złocony napis w języku hebrajskim o tre¶ci "¦wi±tynia Wiekuistego" oraz Tablice Praw, podtrzymywane przez dwa złocone lwy i orła z rozpostartymi skrzydłami. Przed wnęk± ołtarzow± wzniesiono bimę z balustrad± i pulpitem, na którym leżał czerwony obrus z tarcz± Dawida i napisem "Magen Dawid" oraz stały dwie ¶wiece. Po obu stronach przej¶cia stały ławki dla mężczyzn. W drugim końcu synagogi, naprzeciw szafy ołtarzowej znajdował się chór kobiecy. Na ¶cianach ¶wi±tyni w pięknych ramach umieszczono dwa teksty modlitw za dusze zmarłych. Był to dar dr Arnheima z Elbl±ga, ufundowany na otwarcie synagogi. Po raz pierwszy modły w synagodze miały miejsce w w dniu 3 lipca 1878 roku, a 24 lipca 1878 roku odbyło się jej uroczyste otwarcie.

Żydzi przybywali na teren Pasłęka przede wszystkim z ziem polskich oraz z Pomorza, czyli tak zwanych Prus Wschodnich. Ze względu na zwi±zki gospodarcze i językowe, ludno¶ć ta prawdopodobnie ulegała do¶ć szybkiej asymilacji. Praktycznie wyróżniała ich tylko wyznawana religia oraz zwi±zane z ni± formy kultu. W 1864 roku było w Pasłęku 160 Żydów, w 1880 roku - 175, póĽniej liczba ta stale malała. Przyczyn± tego były zapewne trudne warunki ekonomiczne przełomu wieków oraz I wojna ¶wiatowa. W 1903 roku w Pasłęku odnotowano 104 osoby pochodzenia żydowskiego, a w 1933 roku już tylko 41 osób. Po doj¶ciu nazistów do władzy, pasłęccy Żydzi zostali poddani narastaj±cym szykanom. Nasilił się bojkot ekonomiczny, dochodziło do ataków na osoby pochodzenia żydowskiego. W 1938 roku gmina żydowska uległa rozwi±zaniu. Uprzednio sprzedany gmach synagogi został podpalony podczas Nocy Kryształowej. Nazistowskie represje wymusiły ostateczn± emigrację Żydów z Pasłęka. Czę¶ć Żydów została deportowana do obozów zagłady. Jak podaje "Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust", w 1942 roku w mie¶cie żyła już tylko jedna osoba pochodzenia żydowskiego.

Cmentarz żydowski w Pasłęku został założony na peryferiach miasta, na wzgórzu, a więc na terenie nie nadaj±cym się zbytnio pod zabudowę, co zmniejszało ryzyko wywłaszczenia go na inne cele. O takiej lokalizacji cmentarza zadecydowały zapewne zarz±dzenia administracyjne i względy natury ekonomicznej - ziemia była tam tańsza.

W 1817 roku po raz pierwszy zakupiono grunt pod miejsce pochówku. Była to działka przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego, kupiona od piekarza Zerloha za kwotę 30 talarów. W 1864 roku dokupiono dalszy kawałek ziemi od cukiernika Zachowskiego. Ta dwuetapowo¶ć organizowania cmentarza znalazła swój wyraz w rozmieszczeniu mogił: najstarsze znajduj± się w czę¶ci północno-zachodniej; młodsze - w czę¶ci południowej. Uwagę zwraca także typ grobów oraz rozmieszczenie rzędów. W czę¶ci starszej występuj± mogiły ziemne, w czę¶ci młodszej - mogiły z obudow± lastrykow±.

Przed końcem XIX wieku, prawdopodobnie po poszerzeniu terenu cmentarnego, cało¶ć otoczono masywnym murem z cegły, licowanej jednostronnie od strony nekropolii. Mur ten został wzmocniony filarkami, ustawionymi regularnie co 240 centymetrów. Od strony południowej - obecnej ul. Wojska Polskiego - umieszczono bramę wej¶ciow±, z tej też strony mur był z cegły dwustronnie licowanej. Z prawej strony bramy, w narożniku południowo-wschodnim zachował się budynek, prawdopodobnie wykorzystywany do celów cmentarnych, zapewne jako dom przedpogrzebowy.

Kilka słów po¶więćmy zieleni cmentarnej. Najwyższe piętro ro¶linne tworz± drzewa li¶ciaste. S± to przede wszystkim: klon zwyczajny (Acer platanoides) oraz jesion wyniosły (Fraxinus exelsior). Gatunki te stanowi± najliczniejsz± grupę na opisywanym obszarze. Występuj± w rozmaitych postaciach: od dorosłych, blisko dwudziestoletnich okazów po młode, krzaczaste drzewka, najczę¶ciej samosiejki. Na terenie cmentarza ro¶nie także wiele lip drobnolistnych (Tilia cordata). S± to zwykle młode drzewa, jedyny wyj±tek stanowi majestatyczna, blisko dwustuletnia lipa, która - mimo spróchnienia - ci±gle kwitnie. Mamy tu też kilka egzemplarzy osiki (Populus tremula). Wymienione drzewa stanowi± najliczniejsz± formację ro¶linn± na cmentarzu.

Mniejszy procent terenu zajmuj± krzewy. Możemy tu wymienić takie okazy jak: lilak pospolity (Syringa vulgaris), tuję (Thuja occidentalis) oraz głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna). Większo¶ć z nich to samosiejki. S± to ro¶liny do¶ć młode, o zwartym pokroju. Stan zachowania drzew i krzewów jest do¶ć dobry, brak jest gałęzi uschniętych i połamanych. Jedynie kilka klonów ma zeschnięte gałęzie.

Najliczniej występuj±cym na cmentarzu gatunkiem tworz±cym poszycie jest bluszcz pospolity (Hedera helix), pokrywaj±cy cały obszar. W poszyciu występuj± także niskie krzewy: jeżyna fałdowana (Rubus plicatus) i malina wła¶ciwa (Rubus ideeus). Pozostała ro¶linno¶ć to flora ł±kowa. S± to między innymi różne gatunki traw (Graminae): perz wła¶ciwy (Agropyron repens), wyczyniec ł±kowy (Allopecurus myoseroides), życica (Lolium), mozga (Phalaris) oraz różne rodzaje wiechlin (Poa) i inne.

Mamy tu także różne gatunki chwastów, na przykład: osty (Carduus), pokrzywy (Urtica dioica), bodziszki (Geranium), rumianki (Matricaria), wyki (Vicia). Poza tym, zależnie od pory roku, na terenie cmentarza możemy odnaleĽć ro¶linno¶ć sezonow±. Będ± to między innymi: zawilce (Anemone nemorosa), przebi¶niegi pospolite (Galanthus nivalis) i przylaszczki (Hepatica nobilis).

Ogólny stan zachowania cmentarza przedstawia się raczej Ľle - powodem tego jest brak odpowiedniego zabezpieczenia od strony północnej. Ma to swoje konsekwencje w postaci dewastacji samego cmentarza poprzez za¶miecanie terenu; nagrobków, które s± przewracane, b±dĽ łamane, jak i zieleni, która jest niszczona lub w bezmy¶lny sposób wycinana. Czę¶ć macew przetrwała w stopniu dobrym, jest to jednak grupa nieliczna i do tego stale zmniejszaj±ca się. Niektóre stele zostały wykopane i przestawione, na co wskazuje skierowanie awersu, czyli napisów hebrajskich w odwrotn± stronę niż u wszystkich pozostałych. Fragmenty połamanych macew można znaleĽć na całym terenie cmentarza, s± one porozrzucane lub zagłębione w ziemi. Podobnie rzecz się ma z ocalałymi obudowami lastrykowymi - niektóre z nich zostały poprzesuwane, s± połamane, a groby nosz± ¶lady rozkopywania. Poważny problem stanowi także skarpa, znajduj±ca się od strony północnej. W ostatnim czasie została ona pozbawiona naturalnego zadarnienia, co powoduje osuwanie się gruntu i grozi położonej na skraju cmentarzu grupie najlepiej zachowanych stel nagrobnych.