Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
PARYSÓW     English text
 

"Je¶li człowiek jest biedny i pokorny - mawiał rabbi z Parysowa -
nietrudno mu wci±ż się radować,
bo nie posiada niczego takiego, czego musiałby bronić"
Daniel Lifschitz "Z m±dro¶ci chasydów"

Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Parysowie przypadaj± na XVIII wiek. W połowie XIX wieku w miejscowo¶ci zamieszkał cadyk Jehoszua Aszer Rabinowicz z Żelechowa, syn "¦więtego Żyda z Przysuchy", a za nim ¶ci±gnęli liczni chasydzi. Jego nauki kontynuowali synowie Jakub Cwi i Meir Szalom. W 1885 roku Stefania Ulanowska na łamach "Czasu Krakowskiego" tak pisała o następcy Jehoszuy Aszera: "W Parysowie mieszka rabin, którego uznaje się za ¶więtego. Podlega on napadom epileptycznym, a więc st±d mniemanie, że widuje Pana Boga. Straszna to potęga! Słowo, skinienie jego starczy za rozkaz i nie tylko z bliższych okolic, ale nawet z samej Warszawy ci±gn± do niego starozakonni po radę i pomoc, gdyż sam przystęp do tak ¶więtej osoby ma dawać szczę¶cie, zdrowie i błogosławieństwo boże. Otoczony tajemniczo¶ci± nie wychodzi nigdy z domu. Skoro więc nadejd± ¶więta jesienne, tak zwany s±dny dzień i kuczki, takie tłumy ci±gn± do niego, że niczym s± nasze odpusty. W czasie uroczysto¶ci dniem najważniejszym jest ten, gdy rabin ukazuje się w oknie zgromadzonym, a ci rzucaj± na niego pieni±dze ze wszech stron. W zamian pisze on karteczki polecaj±ce do swego ojca nieboszczyka, z któremi-to karteczkami id± potem wszyscy na cmentarz i wrzucaj± je przez okienko do grobowca starego rabina, a ten modli się wtedy za nich i na jego pro¶by Pan Bóg odpuszcza im grzechy.".

W 1897 roku w Parysowie żyło 2.014 osób wyznania mojżeszowego, co stanowiło 64% wszystkich mieszkańców. Obecno¶ć Żydów w miejscowo¶ci przyczyniała się do jej rozwoju gospodarczego. Alec Ward syn szklarza Szmula Mosze Warszawa, przed II wojn± ¶wiatow± mieszkaniec Parysowa, w ksi±żce "The Boys: The Untold Story of 732 Young Concentration Camp Survivors" wspomina to miasteczko z lat swego dzieciństwa: "Synagoga w Parysowie była bardzo piękna, z kopuł± i kamienn± podłog±. Głos kantora rozbrzmiewał w synagodze, której obraz wci±ż żywy jest w mojej pamięci. W pi±tkowe popołudnie szames ogłaszał nadej¶cie szabasu i wzywał na modły w synagodze. W niedzielne popołudnie wydawało się, że cała żydowska społeczno¶ć spaceruje po ulicach. W dniu ¶więta Purim ludzie chodzili do siebie z prezentami, w¶ród których były ¶wieżo upieczone ciasteczka. W Jom Kipur w babińcu synagogi można było usłyszeć wielki płacz".

Wojska hitlerowskie zajęły Parysów w dniu 17 wrze¶nia 1939 roku. W paĽdzierniku nazi¶ci dopu¶cili się zbeszczenia miejscowej synagogi. Rabin Szymon Huberband w swym opracowaniu zatytułowanym "Zagłada bóżnic, domów modlitwy i cmentarzy" tak opisuje to zdarzenie: "Kilka dni po ¶więcie Sukkot, w trakcie czytania Michny, oddział oficerów i żołnierzy wtargn±ł do synagogi. Pobili Żydów znajduj±cych się wewn±trz, obcięli im brody. Kiedy skończyli z ludĽmi, siekierami i bagnetami por±bali wnękę ołtarzow± i bimę. Kiedy zakończyli sw± robotę, wyszli z synagogi". Wkrótce utworzono Judenrat, którego zadaniem było wyznaczanie Żydów do prac przymusowych. Getto w Parysowie powstało w listopadzie 1941 roku i funkcjonowało do 27 wrze¶nia 1942 roku. Stłoczono w nim około 3.500 osób, w tym także przesiedleńców z innych miejscowo¶ci. Większo¶ć nich znalazła ¶mierć w obozie w Treblince.

Warto wspomnieć, że w 1986 roku pochodz±ca z Parysowa p. Irena Landau-Jankiewicz została odznaczona medalem "Sprawiedliwy W¶ród Narodów ¦wiata". Jej ojciec przed wojn± był pracownikiem Icchaka Goldmana, wła¶ciciela dużego gospodarstwa rolnego w Parysowie. Icchak Goldman wraz ze sw± rodzin± został zamknięty w parysowskim getcie. Nie bacz±c na niebezpieczeństwo, p. Irena dostarczała im żywno¶ć. Po likwidacji getta zorganizowała schronienie piętnastu zbiegłym Żydom, w tym także Aharonowi Landau, zięciowi Icchaka Goldmana. Znalazła dla nich bezpieczn± kryjówkę w lesie i zapewniła ¶rodki do życia. Wszyscy jej podopieczni przetrwali wojnę. Po wojnie p. Irena pobrała się z Aharonem Landau i razem z nim wyemigrowała do Izraela.

Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Parysowie
Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Parysowie. W tle widoczny ohel cadyka. ¬ródło: Sefer Parysow

Nie znana jest dokładna data założenia cmentarza żydowskiego w Parysowie. Wiadomo, że powstał jeszcze przed ¶mierci± cadyka Rabinowicza w 1862 roku. Nekropolia znajduje się w lesie w pobliżu przejazdu kolejowego. Do dzi¶ zachował się tylko jeden nagrobek. Nie ma też ohelu, czyli budynku chroni±cego grób cadyka. Przytoczmy tu fragment listu, jaki przed laty przesłał jeden z mieszkańców Parysowa do Żydowskiego Instytutu Historycznego: "Obecnie nie ma ¶ladów życia ludno¶ci żydowskiej w Parysowie. Najdłużej przetrwał cmentarz. Jego dewastacja następowała stopniowo. Nagrobne kamienie wykorzystywane były jako uzupełnienie materiałów budowlanych spalonej wsi. Na miejscu kirkutu ro¶nie obecnie lasek sosnowy". Przytoczmy też fragment E-maila, przesłanego do naszej Redakcji przez był± mieszkankę Parysowa: "Ludzie chodzili na ten cmentarz w poszukiwaniu skarbów. Wierzyli, że Żydzi zabierali ze sob± do grobu całe maj±tki. Więc kopali, kopali, kopali.... trwało to latami".

Parysów - rozrzucone ko¶ci cmentarz żydowski w Parysowie Parysów - ohel cadyka Jehoszuy Aszera Rabinowicza Parysów - rozrzucone ko¶ci
teren cmentarza żydowskiego w Parysowie Parysów - rozrzucone ko¶ci ostatnia macewa Parysów - rozrzucone ko¶ci
Parysów - rozrzucone ko¶ci Parysów - ohel cadyka Jehoszuy Aszera Rabinowicza Parysów - ohel cadyka Jehoszuy Aszera Rabinowicza Parysów - ohel cadyka Jehoszuy Aszera Rabinowicza
foto: K. Bielawski

Autorowi niniejszego tekstu udało się dotrzeć do czę¶ci skradzionych macew, znajduj±cych się obecnie w gospodarstwach zlokalizowanych w promieniu około dwóch kilometrów od nekropolii. S± to w zdecydowanej większo¶ci nagrobki wykonane z nieociosanych kamieni granitowych, z inskrypcjami wył±cznie w języku hebrajskim. Na niektórych z nich wyrzeĽbiono typowe dla żydowskiej sztuki sepulkralnej motywy, takie jak lwy czy ¶wieczniki. W pojedynczych przypadkach zachowały się ¶lady polichromii, między innymi w postaci żółtego barwnika, użytego do ozdobienia inskrypcji. Macewy te z reguły upamiętniaj± osoby zmarłe w drugiej połowie dziewiętnastego wieku. W dwóch miejscach - przy przydrożnym mostku oraz przed jedn± ze sławojek - odnaleziono dolne fragmenty macew z piaskowca, ze słabo widocznymi literami i fragmentami bordiury.

W latach 2010-2011, dzięki inicjatywie komisarza rz±dowego Gminy Parysów, p. Mirosława Łukowskiego oraz miejscowego proboszcza ks. Włodzimierza Tendorfa, na cmentarzu przeprowadzono prace porz±dkowe. Planowane jest ogrodzenie terenu nekropolii. W działania na rzecz rozbiórki obory i odzyskania macew zaangażowali się m. in. komisarz rz±dowy Gminy Parysów Mirosław Łukowski, Wojewoda Mazowiecki Dariusz Pi±tek oraz Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich. Negocjacje z wła¶cicielem obory zakończyły się niepowodzeniem.

Spraw± cmentarza zainteresował się także Duvid Singer z nowojorskiej wspólnoty chasydów bobowskich, inicjator upamiętniania grobów słynnych rabinów i cadyków. We wrze¶niu 2011 r. na podstawie badań georadarem oraz oględzin terenu, Duvid Singer we współpracy z Marcinem Dudkiem-Lewinem z Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy oraz Krzysztofem Bielawskim odnalazł miejsce, w którym spocz±ł cadyk Rabinowicz. Podjęto decyzję o odbudowie ohelu. Prace sfinansowane przez pragn±cego zachować anonimowo¶ć darczyńcę z Polski rozpoczęły się w listopadzie 2012 r. Wewn±trz ohelu ustawiono współczesne macewy Jehoszuy Aszera Rabinowicza oraz członków jego rodziny.

tekst: K. Bielawski
Kliknij tu, by przejrzeć Księgę Pamięci Parysowa (w języku hebrajskim)
Przeczytaj też przypowie¶ci o cadykach z Parysowa
Poniżej zamieszczamy zdjęcia macew, znajduj±cych się w okolicach Parysowa
i wykorzystanych do budowy obór, jako fundamenty stodół, stopnie przed sławojk± czy umocnienie mostu.
macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa
foto: K. Bielawski foto: G. Kopczyński foto: G. Kopczyński foto: G. Kopczyński
macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa
foto: G. Kopczyński foto: G. Kopczyński foto: G. Kopczyński foto: G. Kopczyński
macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa macewy z Parysowa
foto: G. Kopczyński foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Parysowa i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas