Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
OTWOCK

Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Otwocku przypadaj± na lata osiemdziesi±te XIX wieku. Jednym z pierwszych otwockich Żydów był cadyk Kalisz Symcha Bunem - wnuk słynnego Izraela Icchaka Kalisza z Warki - z inicjatywy którego wzniesiono dom studiów religijnych. Specyficzny, korzystny mikroklimat, lasy oraz blisko¶ć rzeki ¦wider sprawiały, że miasteczko szybko stało się popularnym letniskiem i o¶rodkiem uzdrowiskowym dla Żydów z różnych zak±tków Polski. Wielu z nich przyjeżdżało tu w poszukiwaniu ratunku w walce z gruĽlic±. Z my¶l± o nich w Otwocku powstały liczne pensjonaty, lecznice i sanatoria z kuchni± koszern±. Zaspokojeniu ich potrzeb duchowych służyły synagogi i domy modlitwy. Mieszkali tu także znani cadycy, zwi±zani z dynastiami chasydzkimi z Parysowa, Mszczonowa, Dęblina, Kozienic. W mie¶cie działało wiele żydowskich stowarzyszeń i organizacji o charakterze społeczno-politycznym i religijnym. Już w latach dwudziestych udział Żydów w ogólnej liczbie kuracjuszy sięgał około 76%. Przed wybuchem II wojny ¶wiatowej w Otwocku na stałe mieszkało 10.689 Żydów, co stanowiło 55% całej populacji miasta. Większo¶ć z nich w sierpniu 1942 roku zgładzono w obozie w Treblince.

macewa z Gwiazd± Dawida Otwock - cmentarz żydowski Otwock - macewa Epitafia na nagrobku

Pocz±tkowo wyznawcy judaizmu z Otwocka grzebali swych zmarłych na cmentarzu w Karczewie. W pocz±tkach XX wieku, wraz z rozwojem liczebnym społeczno¶ci żydowskiej Otwocka i ukonstytuowaniem się niezależnej gminy wyznaniowej, założono nowy cmentarz, zlokalizowany na południe od Otwocka, w obecnych granicach administracyjnych Karczewa, pomiędzy ul. Andriollego i ul. Czerwona Droga. Jest to miejsce pochówku nie tylko stałych żydowskich mieszkańców Otwocka, ale też tych kuracjuszy, którzy daremnie szukali pomocy w miejscowych szpitalach i sanatoriach.

Okres Zagłady cmentarz przetrwał w relatywnie dobrym stanie. Po wyzwoleniu opuszczona nekropolii powoli popadała w zapomnienie i niszczała. Rozwijaj±ca się ro¶linno¶ć pochłaniała kolejne partie cmentarza, znikały też nagrobki, wykorzystywane jako materiał budowlany czy tarcze ¶cierne w szlifierkach. Niektórzy mieszkańcy twierdz±, że czę¶ć macew skradziono i po zeszlifowaniu wykorzystano jako płyty nagrobne na miejscowym cmentarzu katolickim. Wiele grobów zostało rozkopanych w poszukiwaniu ko¶ci, odsprzedawanych póĽniej studentom medycyny, praktykuj±cym w otwockich szpitalach.

Kres dewastacji położyli lokalni społecznicy - między innymi nauczycielki z miejscowego liceum: Katarzyna Kałuszko, Maria Bołtryk, proboszcz ks. Wojciech Lemański oraz Zbigniew Nosowski, redaktor naczelny pisma "WięĽ" - którzy w 2002 roku powołali do życia Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich. Z inicjatywy Komitetu podjęto prace porz±dkowe na cmentarzach żydowskich w Otwocku oraz pobliskim Karczewie. W pierwszym etapie prac oczyszczono teren nekropolii, jednocze¶nie karczuj±c krzewy i drzewa zarastaj±ce cmentarz.

Dzięki wysiłkom mieszkańców O¶rodka Readaptacyjnego Ministerstwa Zdrowia w Anielinie i grupy baptystów z USA granice nekropolii zaznaczono układaj±c granitowe głazy. Więcej informacji o restauracji cmentarza można znaleĽć na stronie internetowej "Linia Otwocka".

W 2007 roku zespół młodych ludzi zwi±zanych z warszawsk± Gmin± Wyznaniow± Żydowsk± wykonał spis nagrobków. Wyniki inwentaryzacji - dane personalne zmarłych, zdjęcia i opis lokalizacji grobów - zamieszczono na stronie internetowej http://cemetery.jewish.org.pl/otwock/

Mimo zniszczeń, jest to jeden z najlepiej zachowanych cmentarzy wyznania mojżeszowego w województwie mazowieckim. Do dzi¶ w sosnowym lesie zachowało się około tysi±ca dwustu nagrobków. WyraĽny jest rzędowy układ grobów, a na czę¶ci macew widoczne s± ¶lady oryginalnych polichromii. Nagrobki z Otwocka s± ¶wiadectwem zróżnicowania społeczno¶ci polskich Żydów z okresu pierwszych czterech dekad XX wieku pod względem statusu maj±tkowego oraz obyczajowo¶ci. Dominuj± oczywi¶cie tradycyjne, proste macewy, jednak tuż obok nich stoj± pomniki nagrobne łudz±co podobne do tych, jakie można spotkać na cmentarzach innych wyznań, na przykład w formie grobowców, zwieńczonych frontonami, stel czy obelisków. Większo¶ć otwockich macew nie przedstawia sob± wybitnych walorów artystycznych. Można zakładać, że duża liczba umieraj±cych kuracjuszy sprawiała, że miejscowe zakłady kamieniarskie pracowały pełn± par±, a ilo¶ć produkowanych nagrobków w konsekwencji nie przechodziła w jako¶ć. Uważny obserwator zauważy z pewno¶ci±, że wiele macew jest do siebie łudz±co podobnych - były bowiem wytwarzane seryjnie, a inskrypcje wykuwano stosownie do bież±cych potrzeb. Mimo to można odnaleĽć pomniki o ciekawej formie i interesuj±cych zdobieniach, jak na przykład macewę Fejgi Kozłowskiej z Suwałk, gdzie w płytę nagrobn± wkomponowano płaskorzeĽbione drzewo. Motyw złamanego drzewa - typowy dla żydowskiej sztuki sepulkralnej sposób upamiętnienia osób zmarłych w młodym wieku - na cmentarzu żydowskim w Otwocku występuje wyj±tkowo często. Takie pomniki ustawiono między innymi na grobach studentki Fejgi Lichtenstein, zmarłej w wieku 22 lat czy dwudziestojednoletniej Poli Buchwald. O procesach asymilacyjnych i przenikaniu kultur ¶wiadcz± też inskrypcje, wykuwane nie tylko w języku hebrajskim, ale także po polsku, niemiecku i rosyjsku. W wielu z nich daje się zauważyć odej¶cie od tradycyjnej struktury żydowskiego epitafium, opartej na schemacie:" Tu pochowany _____, syn/córka _____ zmarł/a w dniu_____. Niech dusza jego zwi±zana będzie w węĽle życia wiecznego" i zapisanej wył±cznie w języku hebrajskim. Takiej reguły nie zastosowano na przykład na nagrobku wzmiankowanej uprzednio Poli Buchwald, na którym polskojęzyczna inskrypcja głosi: "Błogosławionej pamięci Pola Buchwald z Warszawy. Zmarła po krótkich cierpieniach dnia 30 maja 1927 roku w kwiecie wieku, przeżywszy lat 21. Ukochanej Poli rodzice, siostry i bracia. Pusto w domu naszym, smutno bez Ciebie. Odeszła¶ w rozkwicie życia, pozostawiaj±c sierocy żal po sobie".

Do¶ć szczególn± cech± epitafiów na otwockich macewach s± pojawiaj±ce się często informacje o miejscowo¶ci pochodzenia nieboszczyka. Te dane występuj± przede wszystkim na grobach osób, które nie mieszkały w Otwocku na stałe, a jedynie przyjechały na kurację i tu zmarły. Dzięki temu wiemy, że do sanatoriów i szpitali w Otwocku przyjeżdżali Żydzi między innymi z Warszawy, Łodzi, Płocka, miast ¦l±ska i Zagłębia, a także z Pińska, Kowla, Odessy, Słonimia, Horodyszcza, Wilna, Miru, Moskwy czy Nowego Jorku.

Na cmentarzu znajdziemy też mogiły - czasem symboliczne - ofiar Holocaustu. Do takich należy chociażby grób Ernestyny Koprowskiej, stanowi±cy jednocze¶nie symboliczne miejsce pochówku Bronisławy Koprowskiej i Joli Skoreckiej, zabitych w Częstochowie.

Fragment nagrobka Otwock - macewy Fragment nagrobka Fragment nagrobka

Prawdopodobnie na terenie tej wła¶nie nekropolii pochowano Icka Borucha Farbarowicza, pseudonim Urke Nachalnik - w młodo¶ci kandydata na rabina, potem złodzieja i rozbójnika, póĽniej literata i kandydata na burmistrza Otwocka. W archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego przechowywane s± wspomnienia rabina Szymona Huberbanda, dotycz±ce również okoliczno¶ci ¶mierci Urke Nachalnika. Przytoczmy ich fragment: "Dwa tygodnie po ¶więcie Sukkot, synagoga przy ul. Warszawskiej została otoczona przez oddział Niemców, którzy j± podpalili przy pomocy bomb zapalaj±cych. Do płon±cej synagogi wbiegli znany pisarz Urke Nachalnik ze swym koleg± Randonińskim i wyratowali stamt±d każdy po dwie Tory. Synagoga spaliła się wraz z pozostałymi Torami. Spłon±ł także dom modlitwy ze wszystkimi księgami religijno-filozoficznymi, znajduj±cym się w jego bibliotece. Tego samego dnia po południu, Urke Nachalnik, Randoniński i jaki¶ trzeci zostali aresztowani i oskarżeni o przechowywanie broni. Nazajutrz wszyscy trzej Żydzi zostali rozstrzelani obok parku". Więcej informacji o barwnych losach Urke Nachalnika znajdziesz tutaj.

Po zakończeniu drugiej wojny ¶wiatowej na cmentarzu dokonywano nielicznych pochówków, o czym ¶wiadcz± groby Fajwla Feldera zmarłego w 1947 oraz zmarłego trzy lata póĽniej Abrama Mińskiego.

Zniszczony nagrobek Fragment nagrobka Fragment macewy z Gwiazd± Dawida Fragment nagrobka

Do cmentarza najlepiej doj¶ć od strony Karczewa ulic± Czerwona Droga, która na końcu przechodzi w le¶ny dukt. Następnie należy przej¶ć do znajduj±cego się po prawej stronie drewnianego ¶wi±tka i na jego wysoko¶ci skręcić w lewo. Nieco dłuższa trasa wiedzie od strony Otwocka, sk±d do cmentarza można dostać się ulic± Andriolliego. Doj¶cie z obu stron jest oznakowane.

Na terenie Otwocka i w okolic znajduje się kilka zbiorowych grobów Żydów, zamordowanych w czasach Holocaustu. Najbardziej znanym jest grób w centrum miasta, przy ul. Reymonta, w którym pogrzebano około półtora tysi±ca osób rozstrzelanych tu podczas likwidacji getta. Po wyzwoleniu w tym miejscu wzniesiono pomnik. Inne miejsca pochówków ofiar Zagłady znajduj± się na zboczu wydmy przy ul. Górnej, przy dawnym żydowskim sanatorium "Marpe" oraz w okolicznych lasach.

W poszukiwaniu ¶ladów miejscowej społeczno¶ci żydowskiej warto odwiedzić Muzeum Ziemi Otwockiej, położone stosunkowo blisko cmentarza, przy ul. Narutowicza 2. Już sam budynek Muzeum jest swoistym judaikiem - po wojnie sw± rezydencję miał tu bowiem osławiony Jakub Berman. W ramach stałej ekspozycji odnajdziemy wiele przedmiotów codziennego użytku należ±cych niegdy¶ do Żydów z Otwocka, archiwalnych dokumentów, zdjęć i map. Jedna z gablot po¶więcona jest kilkunastu mieszkańcom miasta, odznaczonych po wojnie medalami Sprawiedliwy W¶ród Narodów ¦wiata. W Muzeum można też nabyć liczne publikacje dotycz±ce historii otwockich Żydów.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Księgę Pamięci Otwocka znajdziesz tutaj:
Polecamy też lekturę opracowania o historii Żydów w Otwocku
Poniżej zamieszczamy filmy video,
nakręcone podczas porz±dkowania cmentarza w 2002 r.
Film 1 * Film 2

Cmentarz żydowski w Otwocku w obiektywie Cezarego Pękula
Macewy - Otwock Cmentarz żydowski w Otwocku Macewy Macewy na cmentarzu żydowskim w Otwocku
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Otwocka i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas