Najstarszy cmentarz żydowski w O¶więcimiu powstał około 1588 r. Jego dokładnego położenia nie udało się ustalić. Kolejny - zachowany do dzi¶ cmentarz - założono prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX w, u zbiegu obecnych ulic: J. D±browskiego i Wysokie Brzegi.

Cmentarz służył jako miejsce pochówku dla Żydów z O¶więcimia i okolicznych miejscowo¶ci. Pochowano na nim m.in.:
- rabina Mosze Jakowa syna Efraima Scharfa, ucznia Chaima Halberstama z S±cza, rabina w O¶więcimiu i Zatorze, autora księgi Darkej Joszer , zmarłego 3 nisan 5629 r. (15 marca 1869 r.),
- cadyka Berisza Formera, jednego z uczniów Szmuela Szmelke Horowica z Nikolsburga i Jakowa Icchaka Horowica, "Widz±cego z Lublina".

W okresie drugiej wojny ¶wiatowej na rozkaz nazistów cmentarz uległ zniszczeniu - na jego terenie wykopano zbiornik wodny, pobudowano dwa bunkry, rozbito i usunięto wiele nagrobków. Czę¶ć działki cmentarnej została przeznaczona pod drogę.

Po wojnie nieliczni ocaleni z Zagłady o¶więcimscy Żydzi podjęli próbę zabezpieczenia zbezczeszczonej nekropolii. Przeprowadzone zostały wówczas prace porz±dkowe, odbudowano zburzony mur. Jednak na przestrzeni kolejnych lat cmentarz ulegał dalszej dewastacji. W latach osiemdziesi±tych dzięki zaangażowaniu i ¶rodkom m. in. Aschera J. Scharfa na cmentarzu ponownie przeprowadzono prace restauracyjne. W 1997 r. Jacek Proszyk przeprowadził inwentaryzację nagrobków. Ich spis został umieszczony na stronie internetowej www.oszpicin.pl

Dzi¶ o¶więcimski cmentarz żydowski jest jednym z najlepiej zadbanych tego typu obiektów na obszarze Małopolski. Wej¶cie na jego teren wiedzie poprzez zamykan± bramę, wykonan± ze stalowych elementów ażurowych. Po lewej stronie od furtki znajduje się współczesny ohel, w którym pochowano Szymszona Klugera, zmarłego w dn. 26 maja 2000 r. ostatniego żydowskiego mieszkańca O¶więcimia. Kilkana¶cie metrów za grobem Sz. Klugera uwagę zwraca poro¶nięty drzewami dół. Jest to uprzednio wzmiankowany poniemiecki basen przeciwpożarowy. Id±c wzdłuż zachodniej strony muru docieramy do okolonej barierk± czarnej macewy, z polichromowan± płaskorzeĽb± ¶wiecznika w naczółku i pojemnikiem na kwitlech. Spoczywa tu Frajdel córka Chaima - zmarła w 1915 r. córka znanego cadyka Chaima syna Arie Lejbusza Halberstama z Nowego S±cza, żona rabina Eliezera ha-Lewi Rosenfelda z O¶wiecimia.

W centralnej czę¶ci cmentarza stoj± dwa lapidaria, przypominaj±ce form± piramidy schodkowe. Do ich budowy wykorzystano fragmenty zniszczonych pomników nagrobnych. W lapidarium wzniesionym na osi bramy można odnaleĽć najstarszy zidentyfikowany nagrobek, upamiętniaj±cy Abrahama Abę syna Aszera Zeliga, zmarłego w dn. 21 paĽdziernika 1757 r. Około 30 metrów za lapidarium znajduje się ohel, zbudowany w latach osiemdziesi±tych przez Aschera J. Scharfa. Umieszczone w nim tablice epitafijne po¶więcone s±: Rubenowi synowi Mosze Jankiela Jakóba Scharfa; Kalonimosowi Kalmanowi synowi Mosze Jankiela Jakóba Scharfa; Menasze synowi Rubena Scharfa; Aszerowi Jeszaji synowi Dawida Scharfa; Mosze Jakowowi Scharfowi (1787-1869), rabinowi w O¶więcimiu; Dawidowi synowi Mosze Jakowa Scharfa; członkom rodziny zabitym w latach Zagłady oraz fundatorom ohelu.

Oprócz wymienionych powyżej pomników, na terenie cmentarza można odnaleĽć około 1000 macew, w różnym stopniu zachowania. Większo¶ć z nich znajduje się w centralnej czę¶ci nekropolii, inne ustawiono wzdłuż wewnętrznej strony muru.

Brama cmentarza jest zamykana, klucze udostępnia Centrum Żydowskie w O¶więcimiu przy Placu ks. Jana Skarbka 5, tel. 033 8447002.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron internetowych:
www.sztetl.org.pl
www.ajcf.pl
http://oszpicin.pl
www.shabbat-goy.com