Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
OSTROŁĘKA  
Dział o cmentarzu w Ostrołęce powstał
dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area
Jewish Genealogical Society

Jak podają autorzy Almanachu gmin żydowskich, cmentarz żydowski w Ostrołęce powstał w 1794 r., wraz z ukonstytuowaniem się miejscowej gminy wyznaniowej. Data ta jest jednak wątpliwa. W spisie podatkowym z 1790 r. nie odnotowano obecności Żydów w Ostrołęce, a w 1808 r. w mieście mieszkało tylko 99 Żydów. Z kolei Jan Mironczuk w swoim opracowaniu "Społeczność żydowska w okręgu bożniczym w Ostrołęce", opierając się na archiwalnym dokumencie, podaje, że uformowanie się lokalnej gminy żydowskiej (dozoru bożniczego) nastąpiło dopiero w 1822 r. Niewykluczone zatem, że cmentarz założono dopiero w trzeciej dekadzie XIX wieku.

Cmentarz stał się miejscem pochówku zmarłych z Ostrołęki oraz wsi podporządkowanych miejscowemu dozorowi bóżniczemu, między innymi z Czarnowa, Czerwina, Ponikwi, Wólki Brzezińskiej, Andrzejewa, Kaczyna, Czarnowca i innych miejscowości. W połowie XIX w. Żydzi w Myszyńcu utworzyli własny cmentarz.

Cmentarz założono na gruntach położonych około 1,2 km na południe od rynku. W XIX w. ten teren znajdował się poza zabudową miasta. Nie wiadomo jaka pierwotnie była powierzchnia cmentarza i czy była stopniowo powiększana. Przed drugą wojną światową cmentarz zajmował działkę o przybliżonej powierzchni 3,6 ha.

Na podstawie szczątkowego materiału ikonograficznego wiadomo, że cmentarz znajdował się na niewielkim wzgórzu, był częściowo porośnięty drzewami. Ogrodzenie stanowił wysoki, betonowy mur. Część macew była wykonana z piaskowca i zdobiona polichromiami.

Po wybuchu wojny światowej cmentarz nadal pełnił funkcje grzebalne. Pochowano na nim m. in. Gedalię Rozenbojma i jego córkę, zastrzelonych przez Niemców w okolicach Ostrołęki.

Po 1939 r. nastąpiła częściowa dewastacja cmentarza. We wrześniu 1941 r. Niemcy przywieźli do Ostrołęki grupę robotników przymusowych z getta w Łomży i nakazali im rozebranie muru cmentarza. Proces niszczenia był kontynuowany także po 1945 r.

W 1976 r. Ostrołękę odwiedził Richard Cohen. W wydanej w 2014 r. książce Israel: Is It Good for the Jews? wspomina spotkanie z nieznanym z nazwiska mężczyzną, byłym dozorcą cmentarza: "Przed laty ten starszy człowiek przybył ze wsi, aby opiekować się cmentarzem. Było to zadbane miejsce, otoczone przez piękne sosny. Był w pracy w dniu, w którym Niemcy pojmali Żydów i przyprowadzili ich na cmentarz. Żydzi zostali zmuszeni do przewrócenia nagrobków i potem pomaszerowali do lasu. Tam zabili ich Niemcy. Po wyzwoleniu miejscowi plądrowali cmentarz. Zabierali nagrobki i obudowy grobów i wykorzystywali je jako materiał budowlany (....). Kiedy nagrobki znikały, ziemia odsłaniała kości. Czaszki wysuwały się z ziemi, dzieci grały w piłkę głowami zmarłych Żydów. Miejscowy sekretarz partii komunistycznej, Żyd, najął starszego człowieka, by zebrał czaszki i ponownie je pochował".

W zbiorach Remigiusza Makowieckiego - prywatnego kolekcjonera z Ostrołęki - znajdują się 2 fotografie, wykonane na cmentarzu prawdopodobnie w pierwszych latach powojennych. Widać na nich kilka polichromowanych macew - m. in. Izraela Icchaka Chaima Tuwji (?) syna Mordechaja oraz Menachema Awrahama syna Jehudy - w otoczeniu licznych gruzów z rozbitych nagrobków. Można zakładać, że po 1945 r. na cmentarzu znajdowało się stosunkowo dużo macew.

Zapewne w latach 50-tych cmentarz fotografował Mark Rakowski, tłumacz i współpracownik Żydowskiego Instytutu Historycznego. Dwa z jego zdjęć zamieszczono w Księdze Pamięci Ostrołęki. Przedstawiają one betonowe obramowania zniszczonych grobów.

Jeden z użytkowników forum www.moja-ostoleka.pl napisał w wątku dotyczącym cmentarza: "To była duża góra, macewy wystawały z niej lub leżały. Jeszcze w latach 60-tych dzieci zimą zjeżdżały tam na sankach. Podobno został zdewastowany i splantowany w 1980 r. Słyszałem też wersję, że "poszedł" na wał przeciwpowodziowy".

Cmentarz został stopniowo zabudowany. W północnej części - w rejonie ulic Poznańskiej, Stefczyka i 6 Września - powstało osiedle domków jednorodzinnych, potocznie nazywane "Kierkut". Przez cmentarz przeprowadzono ulicę Janusza Korczaka. W południowej części cmentarza zbudowano szkołę (obecne Gimnazjum nr 2 im. Danuty Siedzikówny "Inki") oraz Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych. Wszelkie naziemne ślady cmentarza uległy całkowitemu zatarciu. Nieliczne odnalezione fragmenty nagrobków były zbierane i zabezpieczane przez lokalnych społeczników - Barbarę i Tomasza Damięckich.

Przybliżone granice cmentarza żydowskiego w Ostrołęce
Przybliżone granice cmentarza żydowskiego w Ostrołęce

Pod koniec lat 80-tych członkowie ziomkostwa Żydów pochodzących z Ostrołęki postanowili upamiętnić cmentarz. We współpracy z władzami miasta oraz Towarzystwem Przyjaciół Ostrołęki, w dn. 1 września 1989 r. na skraju cmentarza przy ul. Poznańskiej odsłonięto niewielką tablicę z napisem: "W tym miejscu stanie pomnik poświęcony pamięci ostrołęckich Żydów. Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki. Ostrołęka 1 IX 1989 r.".

Dwa lata później tuż obok wybudowano pomnik, którego forma nawiązuje do macewy. Do jego ścian przytwierdzono fragmenty macew, tablice upamiętniające społeczność żydowską Ostrołęki oraz miejsca jej martyrologii. Ceremonia odsłonięcia pomnika odbyła się 7 sierpnia 1991 r.

W 2004 r. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP w ramach restytucji mienia dawnych gmin żydowskich wystąpił o zwrot terenu cmentarza. Postępowanie zakończyło się niepowodzeniem ze względu na wcześniejsze rozparcelowanie cmentarza i przekazanie działek prywatnym właścicielom.

Na przełomie 2008 i 2009 r. władze miasta przystąpiły do przebudowy ul. Korczaka. Podczas prac ziemnych doszło do rozkopania grobów. Na powierzchni ziemi pojawiły się kości. Interwencje w tej sprawie podjęły: Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Komisja Rabiniczna ds. Cmentarzy. Sprawę nagłośniły media w Polsce i w Izraelu. Inwestycji nie udało się powstrzymać.

12 maja 2010 r. szczątki ludzkie zabezpieczone podczas robót budowlanych zostały uroczyście pochowane obok pomnika przy ul. Poznańskiej. Miejsce pochówku otoczono łańcuchem rozpiętym między słupkami i oznaczono tablicą z napisem: "Tu znajdują się prochy Żydów ostrołęckich, zebrane podczas budowy ulicy Janusza Korczaka. Naczelny Rabin RP, Komitet Ziomkostwa Żydów Ostrołęckich w Izraelu, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Miasto Ostrołęka. Ostrołęka 12 maja 2010".


tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Bibliografia:
Almanach gmin żydowskich w Polsce, t . 1 , red. J. Zineman, Warszawa 1939.
Księga Żydów ostrołęckich , red. I. Iwri, Z. Drezner, J. Gołota, A. K. F. Wołosz, Ostrołęka 2002
J. Mironczuk, Społeczność żydowska w okręgu bożniczym w Ostrołęce do okresu Powstania Styczniowego, "Zeszyty Naukowe OTN", nr 21, Ostrołęka 2007.
J. Szczepański , Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku , Pułtusk 2005.
R. Cohen, Israel: Is It Good for the Jews?, New York 2014.

Powyższy tekst został udostępniony portalowi Wirtualny Sztetl.
Cmentarz żydowski w Ostrołęce Pomnik na cmentarzu żydowskim w Ostrołęce Pomnik na cmentarzu żydowskim w Ostrołęce Pomnik na cmentarzu żydowskim w Ostrołęce
Pomnik na cmentarzu żydowskim w Ostrołęce Macewa z cmentarza żydowskiego w Ostrołęce Cmentarz żydowski w Ostrołęce Macewa z cmentarza żydowskiego w Ostrołęce
Macewa z cmentarza żydowskiego w Ostrołęce Tablica w miejscu pochówku kości wykopanych podczas przebudowy ul. Korczaka w Ostrołęce Ulica Korczaka wybudowana na cmentarzu żydowskim w Ostrołęce Budynek wzniesiony na cmentarzu żydowskim w Ostrołęce
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Ostrołęki i ich cmentarzu.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas