Historia osadnictwa żydowskiego w Osiecznej (niemiecka nazwa: Storchnest) jak dot±d nie doczekała się szczegółowego opracowania. Obecno¶ć Żydów w tej miejscowo¶ci po raz pierwszy wzmiankowana jest w 1637 roku. W tym też czasie wzniesiono pierwsz± synagogę. Jak podaj± Aron Heppner i Isaac Herzberg w ksi±żce "Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüdischen Gemeinden in den Posener Landen",Żydzi w Osiecznej mieszkali już w roku 1688; wzmianki na ich temat pochodz± także z lat 1707 i 1714. Opracowanie to wymienia też nazwiska rabinów miejscowej gminy żydowskiej: Salomona syna Abrahama Mordachaja, Menachema Nachuma syna Jakuba, Joela Posnera i kantora Barucha Mojżesza Jaskulskiego. W 1786 r. zbudowano drewnian± synagogę. Ważn± dat± dla rozwoju osadnictwa żydowskiego w mie¶cie był maj 1793 roku, kiedy to wyznawcy judaizmu z Osiecznej otrzymali przywileje, zezwalaj±ce im między innymi na prowadzenie handlu towarami wszelkiego rodzaju na terenie miasta i poza nim; działalno¶ć rzemie¶lnicz±; sprzedaż gorzałki; kupno domów. Na mocy przywileju osieczyńscy Żydzi pozostawali pod jurysdykcj± wła¶ciciela ziemskiego. Skargi kierowane pod ich adresem miała rozpatrywać starszyzna gminy, a w przypadku apelacji - wła¶ciciel ziemski. Jednocze¶nie Żydzi zostali zobowi±zani do odprowadzania stosownych podatków.

Wiadomo, że w 1793 roku w Osiecznej mieszkało 114 wyznawców judaizmu; w 1840 roku - 248, w 1858 roku - 166, w 1871 roku - 95, w 1880 roku - 56, a w 1895 roku - już tylko sze¶ciu. Mimo drastycznego spadku liczebno¶ci miejscowej społeczno¶ci żydowskiej, w 1878 roku podjęto decyzję o wzniesieniu nowego budynku synagogi oraz ogrodzeniu cmentarza. Dla pozyskania ¶rodków finansowych koniecznych do realizacji powyższych celów, wystosowano do innych gmin żydowskich apel o wsparcie. Zawirowania historii sprawiły, że w 1920 roku w Osiecznej mieszkały już tylko dwie osoby pochodzenia żydowskiego: Rosa Fabich i Jedwab Blum. Niestety, nie wiemy jak potoczyły się ich dalsze losy.

Cmentarz żydowski w Osiecznej został założony w XVIII wieku, pomiędzy dzisiejszymi ulicami: Słoneczn±, Gostyńsk±, Jeziorn± i Podgórn±. Podczas drugiej wojny ¶wiatowej nekropolia została zdewastowana przez nazistów. Po wyzwoleniu dzieła zniszczenia dopełniły ówczesne władze miejskie, przeznaczaj±c teren dawnego cmentarza pod budownictwo mieszkaniowe. Arkadiusz Jakubowski w swoim artykule opublikowanym na łamach "Dziennika Polska - Głosu Wielkopolskiego" tak opisuje powojenne losy tej nekropolii: "Planowano urz±dzić tam park, potem wytyczono jednak działki budowlane i dzi¶ w miejscu dawnego żydowskiego cmentarza stoj± domy. Przez dziesięciolecia wspomnienie o nim powoli umierało. Ale, jak się okazuje, pamięci o zmarłych nie da się zabić do końca. W 1997 roku na placu 600-lecia, nazwanym tak na pami±tkę rocznicy powstania Osiecznej, miejscowy regionalista Norbert Dudziak wykopał 26 fragmentów macew. (.....) Towarzystwo Ziemi Osieckiej i samorz±dowcy uradzili, że należy stworzyć dla nich godne miejsce, gdzie mogłyby być eksponowane. Burmistrz sypn±ł groszem na materiały budowlane i tak powstało lapidarium przy Podgórnej. Wybudował je Marian Sobkowiak z Ziemnic, a pomagał mu przy tym Norbert Dudziak".

Lapidarium wzniesiono w 2005 roku. Do ceglanego muru przytwierdzono fragmenty nagrobków. Większo¶ć odnalezionych macew posiada inskrypcje w języku hebrajskim. Na niektórych widoczne s± także napisy niemieckojęzyczne, a w zwieńczeniach pojawiaj± się charakterystyczne motywy zdobnicze: błogosławi±ce ręce czy lwy. Na murze umieszczono też płytę z napisami w językach polskim i hebrajskim o tre¶ci: "Tablice nagrobne mieszkańców Osiecznej wyznania mojżeszowego z cmentarza zniszczonego przez władze okupacyjne w czasie II wojny ¶wiatowej".

tekst: Julia Marczak & K. Bielawski
zdjęcia: Julia Marczak