Cmentarz żydowski w Oleszycach znajduje się przy ul. 3 Maja. Dokładna data jego założenia nie jest znana. Pierwsze wzmianki o istnieniu cmentarza pochodz± z 1643 r.

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji. Ciała ofiar grzebano w miejscu kaĽni.

Obiekt przetrwał wojnę w stosunkowo dobrym stanie. W latach póĽniejszych opuszczony cmentarz stopniowo niszczał i porastał gęst± ro¶linno¶ci±.

W 1954 r. Referat do Spraw Wyznań PWRN w Rzeszowie wnioskował o przekształcenie cmentarza "na zieleniec dla odpoczynku dla ludno¶ci miasteczka".

Obecnie cmentarz zajmuje działkę geodezyjn± o numerze 180906_4.0001.531 w kształcie trapezu prostok±tnego o powierzchni 7599 m kw.

Do dzi¶ w obrębie cmentarza zachowało się nie mniej niż 513 nagrobków, z których najstarszy jest datowany na 1764 r. Najstarsze macewy zidentyfikowano w sektorze ¶rodkowym, znajduj±cym się na osi bramy.

Większo¶ć nagrobków to stele w formie pionowego prostok±ta, często zakończone łukiem półkolistym. Dominuj± macewy wykonane z wapienia organodetrytycznego. Można odnaleĽć także nagrobki z piaskowca drobnoziarnistego oraz granitu.

Zwieńczenia macew zdobiono symbolami charakterystycznymi dla żydowskiej sztuki sepulkralnej, takimi jak: korony, ¶wiece i ¶wieczniki, dzbany i misy, lwy, ptaki, jelenie. Jako dekoracje wykorzystywano także motywy architektoniczne i ro¶linne. Prawdopodobnie większo¶ć macew była polichromowana, o czym ¶wiadcz± relikty barwników.

Praktycznie wszystkie epitafia na zachowanych macewach wyryto w języku hebrajskich. Jedynie na niektórych nagrobkach widoczne s± napisy w języku polskim. W partii cokołowej macewy Rozy córki Chaima Dawida wyryto nazwisko Rozalia Krug oraz daty urodzenia i zgonu. Na zniszczonym nagrobku w południowo-zachodnim narożniku cmentarza, widoczna jest czę¶ciowo zachowana sygnatura zakładu kamieniarskiego: "[.]erzberg - Przemy¶l".

W ¶rodkowej czę¶ci cmentarza znajduj± się nie mniej niż 3 zbiorowe, nieoznakowane mogiły, w których pochowano co najmniej 127 osób pochodzenia żydowskiego, zabitych przez Niemców podczas drugiej wojny ¶wiatowej. Po zakończeniu działań wojennych pracownicy Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce badali groby. Ustalono wtedy nazwiska 64 ofiar.

0d kilkunastu lat cmentarzem opiekuj± się lokalni społecznicy, zwi±zani ze Stowarzyszeniem Na Rzecz Odnowy Zabytków Kultury Żydowskiej W Powiecie Lubaczowskim oraz Oleszyck± Grup± Eksploracji Powiatu Lubaczowskiego.

W 2015 r. dzięki współpracy Centrum Historii Polskich Żydów w Dynowie i urzędu miasta, cmentarz został ogrodzony.

Cmentarz wpisany jest do rejestru zabytków województwa podkarpackiego pod numerem A-165 z 15.12.1986 r.

Poż±dane byłoby wykonanie szczegółowej inwentaryzacji cmentarza i udostępnienie spisu nagrobków na stronie internetowej.

tekst: Krzysztof Bielawski
Bibliografia: A. Potocki, Żydzi w Podkarpackiem, Rzeszów 2004