Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Nurze (w języku jidysz: Danir) ton± w mrokach dziejów. Wiadomo, że w 1808 roku w miejscowo¶ci żyło dziesięciu wyznawców judaizmu, choć zapewne Żydzi byli tu obecni już wcze¶niej. Podobnie jak w innych miastach Mazowsza, także w Nurze istotny rozwój liczebny społeczno¶ci żydowskiej przypadł na XIX wiek. W 1827 roku w Nurze mieszkało dziewięćdziesięciu Żydów. Ich liczba do 1857 roku wzrosła do 239 osób, co stanowiło 29,1% całej populacji miejscowo¶ci. Można przypuszczać, że tak duży przyrost był spowodowany w dużym stopniu ówczesn± polityk± rugowania Żydów ze wsi. W tym okresie w Nurze powstała żydowska gmina wyznaniowa. Autorzy dziewiętnastowiecznego "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" opisuj±c Nur podali, że w 1860 roku w miejscowo¶ci było: "80 domów, 813 mieszkańców, w tem 299 Żydów".

Na przełomie XIX i XX wieku zapewne wielu nurskich Żydów opu¶ciło swój rodzinny sztetl i wzięło udział powszechnej w tym czasie emigracji zarobkowej do Ameryki. Na zmniejszenie liczebno¶ci tej społeczno¶ci wpłynęła też I wojna ¶wiatowa. O ile w 1909 roku w Nurze mieszkało 486 Żydów, to w przeprowadzonym w 1921 roku spisie powszechnym już tylko czterystu mieszkańców tej miejscowo¶ci zadeklarowało pochodzenie żydowskie.

Drewniana synagoga usytuowana była na nadbużańskiej skarpie, naprzeciwko obecnego Urzędu Gminy. Po synagodze nie ma dzi¶ ¶ladu, zachował się jedynie pobliski drewniany budynek, mieszcz±cy niegdy¶ mykwę.

Po wybuchu II wojny ¶wiatowej Nur pocz±tkowo został zajęty wojska niemieckie, które w dniu 28 wrze¶nia 1939 roku - na mocy postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow - przekazały miejscowo¶ć Zwi±zkowi Radzieckiemu. Nur stał się jednym z punktów tranzytowych, wykorzystywanym do przerzutu żydowskich uchodĽców szukaj±cych schronienia w radzieckiej strefie. W lipcu 1940 roku Rosjanie podjęli decyzję o przesiedleniu Żydów z Nuru do pobliskiego Ciechanowca. Po agresji Hitlera na Zwi±zek Radziecki, nurscy Żydzi zostali zamknięci w getcie w Ciechanowcu, sk±d póĽniej trafili do obozu w Treblince. Holocaust przeżyli nieliczni.

Cmentarz żydowski w Nurze położony jest w lesie, około dwóch kilometrów od miejscowo¶ci, u zbiegu ul. Czyżewskiej z drog± do Łomży. Jego lokalizację można odnaleĽć na mapie okolic Nura z 1936 roku. Nekropolia powstała zapewne w XIX wieku, wraz z ukonstytuowaniem się miejscowego kahału. Do dzi¶ nie zachowały się żadne macewy. Wichry historii przetrwał jedynie fragment dawnego muru cmentarnego. Na terenie cmentarza można odnaleĽć pojedyncze kamienie, stanowi±ce zapewne czę¶ć obmurowania grobu. Starsi mieszkańcy pamiętaj± jeszcze ustawione na grobach kamienne płyty z napisami. Po wojnie większo¶ć betonowego muru oraz nagrobki wykorzystano do wypełniania fundamentów.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Franciszek Cwalina
Dział o cmentarzu w Nurze powstał we współpracy z Redakcj± Portalu Ziemi Nurskiej
Więcej informacji o Żydach z Nuru znajdziesz na stronie www.geocities.com/Heartland/Park/9749/nur.html