Obecno¶ć wyznawców judaizmu w Nowym S±czu po raz pierwszy wzmiankowana jest w drugiej połowie XV wieku, jednak przez wiele lat miasto broniło się przez masowym osadnictwem żydowskim. Stan ten uległ zmianie dopiero w XVII wieku, kiedy to fatalna sytuacja gospodarcza zmusiła starostę s±deckiego do otworzenia bram miasta dla żydowskich kupców i rzemie¶lników. W 1673 roku Żydzi z S±cza otrzymali od króla Michała Korybuta Wi¶niowieckiego przywilej, zezwalaj±cy im na stałe zamieszkanie w mie¶cie.

S±cz przez lata był jednym z ważniejszych polskich o¶rodków chasydzkich. Stało się tak dzięki działalno¶ci Chaima Halberstama (1793 - 1876) i jego następców. Chaim Halberstam był uczniem wybitnych "klasyków" chasydyzmu, między innymi Jakoowa Icchaka Hurwicza, zwanego "Widz±cym z Lublina"; Naftalego z Ropczyc i Cwi Hirsza z Żydaczowa. Założona przez niego s±decka jeszywa była jedn± z ważniejszych uczelni talmudycznych w Galicji. Nauki Halberstama zostały opublikowane w trzech dziełach, zatytułowanych Diwrej Chaim ("Słowa Chaima") - były to omówienia prawa rozwodowego i rytualnej czysto¶ci, responsy talmudyczne i zbiór okoliczno¶ciowych kazań. Synowie Chaima przewodzili wspólnotom chasydów w innych miastach - Ezechiel Szraga w Sieniawie, Baruch w Gorlicach, Dawid w Chrzanowie. Dynastię cadyków w S±czu kontynuowali kolejno: Aron (1826 - 1903), Mosze (zm. w 1906 r)., zięć Chaima Icchak Tobiasz z Głogowa Małopolskiego (zm. w 1927 r.), Józef Menachem (zm. w 1935 r.). Ostatniego s±deckiego cadyka Mordechaja Zeewa Halberstama w 1942 roku zamordowali nazi¶ci. Charakterystyczn± cech± chasydów z S±cza było ultrakonserwatywne podej¶cie do spraw religijnych. Alina Cała w słowniku "Historia i kultura Żydów polskich" podaje, że "w okresie międzywojennym potomkowie Halberstama stali się najbardziej rozgałęzion± dynasti± cadyków na terenach byłej Galicji Zachodniej, kontynuuj±c zasadnicz± linię nauk Chaima, która z czasem stała się synonimem tradycjonalizmu i wstecznictwa, wy¶miewanego w ¶rodowiskach innych chasydów. Dynastia chasydów z Nowego S±cza przeciwstawiała się zaangażowaniu wyznawców w życie polityczne, potępiano nawet działalno¶ć partii Agudas Israel. Cadycy galicyjscy byli przeciwni ¶wieckiemu wykształceniu chłopców, zakazali też nauki języka polskiego".

Gmina żydowska w Nowym S±czu posiadała dwa cmentarze. Starszy z nich znajdował się na tzw. skarpie miejskiej nieopodal synagogi wybudowanej w 1746 r. Do chwili obecnej nie pozostał po nim żaden ¶lad. Nekropolia została zniwelowana podczas budowy ulicy Piotra Skargi. Jedyn± pami±tk± po niej może być macewa, tkwi±ca w niewielkim murze odgradzaj±cym teren dawnego kirkutu, zamienionego na park. Nie wiadomo jednak, czy macewa ta pochodzi z tej starej nekropolii, czy też z nowej.

Kolejny cmentarz żydowski w Nowym S±czu został założony w drugiej połowie XIX w. w pobliżu uj¶cia Kamienicy do Dunajca, przy ul. Rybackiej. W 1926 r. teren cmentarza został poszerzony.

W 1876 r. na cmentarzu pochowano cadyka Chaima Halberstama syna Arie Lejbusza - potomka słynnych rabinów Szlomo Lurii i Cwi Hirsza Aszkenazego, założyciela s±deckiej dynastii chasydzkiej, rektora miejscowej jesziwy i autora ksi±g Diwrei Chaim. Jego grób stał się celem pielgrzymek wielu wyznawców judaizmu.

Podczas II wojny ¶wiatowej cmentarz był miejscem licznych egzekucji. W Księdze Pamięci Nowego S±cza zamieszczono wojenne wspomnienia Reny Anisfeld. Poniżej cytujemy wybrane fragmenty, dotycz±ce tych tragicznych wydarzeń: "Hamman (szef gestapo w Nowym S±czu - przyp. KB) aby nastraszyć zastraszyć Judenrat i milicję, aby byli jeszcze lepszym jego narzędziem, kazał kilku członków Judenratu zastrzelić na cmentarzu. Było to w roku 1941. Między zamordowanymi znajdowali się: Izrael Wenzelberg, Leon Goldberg, Mendel Wasner i inni. (....) W styczniu 1942 roku odbyła się "akcja papierosowa". Hamman (.....) Polaków wysłał do O¶więcimia, a Żydów w liczbie kilkudziesięciu własnoręcznie zastrzelił w budynku gestapo. Piekarz Nord, który z rozkazu Hammana wywoził swoim wozem zwłoki z budynku gestapo na cmentarz, póĽniej o tym opowiadał. Po drodze na cmentarz wszyscy widzieli te trupy na wozie. (.....) Na pocz±tku 1942 r.Hamman kazał uwięzić sze¶ćdziesięciu Żydów - między innymi Peterfreunda, Chaima Chama Rajzę Klagsbaldów - pod zarzutem kombinacji mieszkaniowych. Z więzienia zabrano ich na cmentarz i tam zastrzelono. (.....) W kwietniu 1942 r. Hamman przypadkiem znalazł w archiwum s±du zachowan± listę członków biblioteki Maksa Rozenfelda. Hamman kazał przyprowadzić wszystkich będ±cych na li¶cie. Było ich około czterystu osób. Cała młodzież, najpiękniejsze dzieci. (..) Rano zawieziono ich skutych na cmentarz i zastrzelono. Trupy wrzucono do dołów, zawczasu wykopanych przez milicję żydowsk±. (....) Razu pewnego zobaczyłam Helę Goldberger. (.....) Hamman sprowadził Helę do Nowego S±cza i trzymał j± w więzieniu. Hela była naprawdę piękna, wysoka, blondynka. Gestapowcy zebrali grupę Żydów, około pięćdziesięciu osób, zaprowadzili ich na cmentarz i tam zamordowali. Helę zastrzelił własnoręcznie sam Hamnan".

Według szacunków Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich na terenie nowos±deckiej nekropolii zabito około dwóch i pół tysi±ca osób. W dniu 18 czerwca 1956 r. na cmentarzu odsłonięto o pomnik, upamiętniaj±cy ofiary hitlerowskich zbrodni.

Po drugiej wojnie ¶wiatowej nieliczni ocaleli s±deccy Żydzi podjęli starania na rzecz renowacji zdewastowanego cmentarza. Przez wiele lat opiekunem cmentarza był Jakub Müller. W artykule opublikowanym na łamach krakowskiego dodatku do "Gazety Wyborczej" Olga Szpunar i Bartłomiej Kura¶ tak opisuj± jego postać: "Jakub Müller (..) wiele czasu spędza w oknie na pierwszym piętrze domu przy ul. Rybackiej 3. St±d najlepiej widać cmentarz żydowski w Nowym S±czu. Jakub tym cmentarzem się opiekuje. (....) Pomimo swojego wieku Müller żyje bardzo intensywnie. JeĽdzi po całym ¶wiecie, zbieraj±c pieni±dze na remont nowos±deckiego cmentarza. Zaraz po wojnie wybudował wokół niego mur z macew. Tylko w ten sposób mógł ocalić je przez odbywaj±cymi się na ul. Rybackiej targami bydła. ¦wiat przyjeżdża też do Jakuba. O historii nowos±deckich Żydów opowiada zagranicznym studentom i uczniom, wycieczkom zorganizowanym i indywidualnym turystom. To dla nich tuż przy cmentarzu stawia teraz dom, w którym mogliby wypocz±ć po podróży. Jest jedn± z dwóch osób w mie¶cie, które przyznaj± się do swojego żydowskiego pochodzenia (drug± jest urodzona w ukryciu w 1942 roku Anna Kępińska). "Przed wojn± było nas tu 14 tysięcy" - wzdycha. (....) We wrze¶niu 1939 r. Jakub Müller miał 19 lat i sze¶ć miesięcy. Jego rodzina z dziada pradziada mieszkała w Nowym S±czu. Tu też młody żydowski chłopak ukrywał się przez cał± wojnę. Z Polski wyjechał dopiero w 1969 roku. "Je¶li chcesz, zostań. Ja zabieram dzieci i uciekam st±d" - powiedziała mu żona, która czuła narastaj±c± wokół, podsycan± przez oficjaln± propagandę, niechęć do Żydów. Do końca lat 80. Müllerowie mieszkali w Szwecji. Potem wrócili do Nowego S±cza". Jakub Muller zmarł w dniu 18 grudnia 2010 r. w wieku 86 lat i został pochowany na cmentarzu w Netanii.

W wieloletni proces zabezpieczania i renowacji cmentarza wł±czały się różne osoby i instytucje, między innymi rabin Mendel Reichberg, który przyczynił się do odbudowy oheli.

Cmentarz zajmuje działkę o nieregularnym kształcie i powierzchni 32 228 m kw., z wej¶ciem naprzeciwko domu przy ul. Rybackiej 3. Pomimo zniszczeń na jego terenie zachowało się nie mniej niż kilkaset macew, z których czę¶ć - wobec braku możliwo¶ci ustalenia lokalizacji danych grobów - ustawiono po wojnie w przypadkowych miejscach. Przy głównej alei pochowano osoby zmarłe w ostatnich dekadach, między innymi: Chaima Ringa (zm. w 1967 r.), Ruwina Gribela (zm. w 1968 r.), Bernarda Teichlera (zm. w 1972 r.), Mojżesza Szagrina (zm. w 1978 r.) i Kalmana Holzera (zm. w 1984 r.).

Po lewej stronie alei znajduje się ohel, w którym spoczywa Aszer Zelka (Zelki) syn Izraela Cwi - zmarły w dn. 19 nisan 5590 r. (12 kwietnia 1830 r.) dajan z Nowego S±cza, uczeń Jakuba Icchaka Horowica "Widz±cego z Lublina".

Nieco dalej, po prawej stronie alei uwagę zwraca okolona barierk± czarna macewa. W tym miejscu złożono ko¶ci wykopane na pocz±tku lat sze¶ćdziesi±tych podczas prac budowlanych prowadzonych na starym cmentarzu żydowskim w Mielcu przy ul. Jadernych.