Pierwsze wzmianki o obecno¶ci wyznawców judaizmu w Nieszawie (w języku niemieckim: Nessau) pochodz± z 1487 roku. Jednak w 1559 roku król Zygmunt August wydał przywilej, zakazuj±cy osadnictwa żydowskiego w mie¶cie. Wiadomo, że jeszcze pięć lat póĽniej w Nieszawie żyła niewielka społeczno¶ć żydowska.

Ponowny napływ ludno¶ci żydowskiej do Nieszawy nast±pił na przełomie XVIII i XIX w. Mimo niechęci do Żydów ze strony rdzennej ludno¶ci, ich liczba w mie¶cie systematycznie rosła. Już w roku 1808 w Nieszawie żyło 68 wyznawców judaizmu, co stanowiło 6,8% całej populacji miasta. Jednocze¶nie zaznaczała się dominacja Żydów w miejscowym handlu, wzrastał także ich udział w różnych branżach rzemie¶lniczych. Nieszawianie wyznania mojżeszowego odgrywali zatem istotn± rolę w codziennym życiu miasta, przyczyniali się do jego rozwoju i ożywienia gospodarczego, staj±c się jednocze¶nie siln± konkurencj± dla innych kupców i rzemie¶lników. W efekcie miejscowa ludno¶ć polska zabiegała o wprowadzenie zakazu osiedlania się Żydów w mie¶cie, jak również o całkowite ich wysiedlenie. W konsekwencji tych starań, w 1828 roku Rada Administracyjna Królestwa Polskiego utworzyła w Nieszawie w mie¶cie rewir żydowski. Od tej pory Żydzi mogli osiedlać się, nabywać place i budować domy tylko na ¶ci¶le okre¶lonym terenie. Dodatkowo w drodze wyj±tku, po spełnieniu niezwykle wymagaj±cych warunków, raz w roku dwie rodziny żydowskie mogły zamieszkać w dowolnym punkcie miasta. Powyższy stan prawny utrzymał się do 1862 roku.

W 1834 roku w Nieszawie mieszKało 125 wyznawców judaizmu, którzy tworzyli gminę wyznaniow±, podlegaj±c± pocz±tkowo kahałowi w Służewie. Gmina, której maj±tkiem zarz±dzał dozór bóżniczy, utrzymywała się z wpłacanych przez jej członków rocznych składek oraz innych Ľródeł dochodów, m.in. z łaĽni, czynszów oraz z opłat za ławki w synagodze. Do połowy XIX wieku miejscowi Żydzi odprawiali modły w wynajętym pomieszczeniu. Synagogę w Nieszawie zbudowano w 1849 roku przy ulicy Toruńskiej. Był to murowany, otynkowany budynek wzniesiony na planie prostok±ta, o wymiarach około 17 metrów długo¶ci, 11 metrach szeroko¶ci i 6 metrach wysoko¶ci; zwieńczony dwuspadowym dachem pokrytym blach±.

Trudne warunki ekonomiczne przełomu XIX i XX w., pierwsza wojna ¶wiatowa i póĽniejszy kryzys gospodarczy, przyczyniły się do spadku liczebno¶ci społeczno¶ci żydowskiej w Nieszawie. Nie bez znaczenia był również wzrost nastrojów antysemickich, szczególnie silny w po ¶mierci Józefa Piłsudskiego. Narastaj±cy antysemityzm w poł±czeniu z bojkotem sklepów należ±cych do Żydów, doprowadził do stopniowego upadku żydowskiego handlu. O ile w mie¶cie w 1909 roku mieszkało 549 Żydów, to w spisie powszechnym z 1921 roku pochodzenie żydowskie lub wyznawanie religii mojżeszowej zadeklarowały już tylko 262 osoby. Tendencja spadkowa utrzymała się w dalszych latach. W 1935 roku w Nieszawie odnotowano obecno¶ć zaledwie osiemdziesięciu osób pochodzenia żydowskiego. Wielu Żydów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych oraz Meksyku. Przy tak niewielkiej i niezamożnej liczbie wyznawców religii mojżeszowej, nierealne stało się utrzymanie synagogi, cmentarza, zebranie ¶rodków finansowych na uposażenie rabina, szocheta czyli rzezaka dokonuj±cego rytualnego uboju oraz działalno¶ć charytatywna. Zaistniała sytuacja wymusiła w 1925 roku poł±czenie gminy żydowskiej w Nieszawie z gmin± wyznaniow± w Aleksandrowie Kujawskim.

Nieszawscy i aleksandrowscy Żydzi stanowili do¶ć zróżnicowane społeczeństwo, zarówno pod względem religijnym, jak i politycznym. Miało to swój wydĽwięk podczas wyborów do Zarz±du Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w 1936 roku. W walce rozgorzałej o opanowanie samorz±dów gminnych, pojawiały się liczne nieporozumienia między kandydatami reprezentuj±cymi różne nurty polityczne, co w rezultacie doprowadziło do ostrych podziałów.

Warto wiedzieć, że w 1917 roku, dzięki wysiłkom żydowskich kupców, w Nieszawie uruchomiono elektrownię, a Solo Toruński - wywodz±cy się z Nieszawy amerykański przedsiębiorca - przekazywał miastu znaczne sumy, przeznaczane na wyposażenie i rozbudowę szkoły powszechnej, straży pożarnej czy wyprawki dla uczniów.