Narewka to mała miejscowo¶ć na wschodzie Polski, malowniczo położona na skraju Puszczy Białowieskiej. Przed wybuchem II wojny ¶wiatowej większo¶ć jej mieszkańców stanowili Żydzi. Razem z nimi mieszkali tu prawosławni i katolicy; Polacy i Białorusini. Gmina żydowska posiadała mykwę, drewnian± synagogę, w której mie¶cił się też cheder oraz położony za miasteczkiem, na wzgórku, cmentarz.

Druga wojna ¶wiatowa przyniosła zagładę społeczno¶ci żydowskiej w Narewce. W 1939 roku miasteczko zajęli Rosjanie. Tomasz Wi¶niewski w swojej ¶wietnej ksi±żce zatytułowanej "Jewish Bialystok and surroundings in Eastern Poland" pisze: "Podczas radzieckiej okupacji w latach 1939 - 1941, drewniana synagoga została przekształcona w magazyn zboża, co wywołało takie oburzenie w¶ród Żydów, że sami podpalili ¶wi±tynię". W 1941 roku miasto przeszło w ręce hitlerowców. Czę¶ć Żydów zamordowano nieopodal miasteczka, w lesie koło Zabłotczyzny, pozostałych - w obozie zagłady w Treblince. Od tego czasu na ulicach miasteczka nie słychać już języka jidysz.

Cmentarz żydowski w Narewce powstał w XIX wieku. Położony jest kilkaset metrów za miejscowo¶ci±, na niewielkim wzniesieniu po lewej stronie drogi na Olchówkę. W sosnowym lesie na powierzchni jednego hektara znajdziemy około 100 - 150 macew, w większo¶ci kamiennych, w¶ród których uwagę zwraca płyta nagrobna z labradorytu, rzadkiego kamienia, pochodz±cego z Kaukazu. Zachował się fragment ogrodzenia, którego budowę zakończon± dwa tygodnie przed wybuchem II wojny ¶wiatowej. Cmentarz ten służył jako miejsce pochówku także Żydów z Białowieży.

Słowa uznania należ± się współredaguj±cemu nasz serwis kapitanowi Służby Więziennej Arturowi Cyrukowi, który zainicjował prace porz±dkowe na terenie tej nekropolii. Prace wykonuj± skazani z Aresztu ¦ledczego w Hajnówce, zgodnie z tradycj± żydowsk± i pod nadzorem Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy w Warszawie. Dzięki współpracy z Gmin± Wyznaniowa Żydowsk±, aresztanci mieli także okazję wysłuchać bardzo ciekawego wykładu p. Aleksandra W±sowicza na temat kultury żydowskiej. Od tamtego okresu skazani wraz z opiekunem regularnie dbaj± o stan nekropolii. W lipcu 2006 roku za restaurację cmentarza żydowskiego w Narewce kpt Artur Cyruk został nagrodzony dyplomem Ambasady Izraela.

Warto dodać, że miejscem straceń i zbiorow± mogił± Żydów Narewki opiekuj± się uczniowie z miejscowej szkoły podstawowej.

O cmentarzu w Narewce i działalno¶ci Artura Cyruka możesz też przeczytać na poniższych stronach:
http://www.wasbel.hajnowka.pl/aktualnosci/2005/lipiec/13/z.php
http://www.hajnowka.pl/aktualnosci/2005/czerwiec/12/z.php
http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,68586,3485293.html
Przeczytaj też o realizowanym w Narewce programie "Przywróćmy pamięć"
Poniżej zamieszczamy dwa krótkie filmy z cmentarza żydowskiego w Narewce
FILM 1 * FILM 2 * FILM 3
oraz miejsca straceń Żydów z Narewki
Lokalizacja cmentarza wg GPS: N 52.83402778 E 23.77550833

W dniu 31 paĽdziernika 2006 r. do Narewki przyjechała grupa młodzieży z Izraela. Organizatorem przyjazdu był Pan Meir Stilo, który regularnie organizuje tego typu wyjazdy dla młodzieży żydowskiej. Rodzina opiekuna grupy pochodziła z Narewki, ta podróż to dla niego poszukiwanie ¶ladów swoich bliskich, a dla młodzieży nieoceniona lekcja historii i pamięci. Młodzież z wielkim zapałem brała udział w pracach na cmentarzu. Warta odnotowania jest pomoc miejscowych władz, które zapewniły narzędzia i transport do wywozu uprz±tniętych ¶mieci. Cmentarz nie jest za¶miecony, niestety coraz bardziej zarasta, a stare nagrobki chyl± się coraz bardziej ku ziemi. Młodzież z Izraela odczytywała napisy na macewach, ze wzruszeniem odczytuj±c imiona tych, którzy odeszli, a o których nie wolno zapomnieć.

Tłumaczenia inskrypcji z wybranych macew (zdjęcia: Artur Cyruk):

Tu został pochowany starzec, pan Mosze Cwi, syn pana Zeliga, błogosławionej pamięci, zmarł 26 kislew (5)675.
Niech jego dusza zostanie zawi±zana w węzeł życia.
Data ¶mierci: 14 grudnia 1914 r.