Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
MSTÓW      

Żydzi w Mstowie osiedlili się stosunkowo wcześnie. Wiemy, że już w 1697 roku w mieście wzniesiono synagogę, a materiały źródłowe wzmiankują, że została ona wybudowana w miejscu istniejącej tu wcześniej mniejszej bóżnicy. W archiwach Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie zachował się opis mstowskiej synagogi, sporządzony w 1991 roku przez Tadeusza Jurczyka: "Budowla ta górowała nad Mstowem swą wspaniałą, przestrzenną wyniosłością w stylu barokowym. Elewacja frontowa o wspaniałych gzymsach, na szczycie z tablicami dziesięciu przykazań. Otwory drzwiowe i okienne z łukami cyrklastymi oraz stolarką drzwiową i okiennicami i stylu masywnym. Ściany boczne z gzymsami i ogromnymi oknami, ze szprosami kratowymi i łukami. Wewnątrz ogromny balkon od strony frontowej dla żydowskich kobiet. Dalej trzy nawy - środkowa oparta na kolumnach z białego marmuru lub piaskowca. Przy ścianie szczytowej monumentalne schody do Arki Przymierza. Piękne malowidła, szczególnie stropu o motywach żydowskich, w kolorach złota, srebra, zieleni, niebieskiego i sepii. Mozaikowa posadzka i woda w kranach z umywalkami do oczyszczeń".

Zorganizowana gmina żydowska w Mstowie powstała na początku XIX wieku. Wcześniej mstowscy wyznawcy judaizmu podlegali kahałowi w pobliskim Janowie. Na przestrzeni dziejów Żydzi tworzyli istotną część społeczności miasta. Spis powszechny z 1921 roku - a więc już w schyłkowym okresie emigracji zarobkowej z przełomu XIX i XX wieku - odnotował w Mstowie 740 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło 37,6% wszystkich mieszkańców.

Po wybuchu II wojny światowej Żydzi w Mstowie zostali poddani licznym represjom. Już w pierwszych miesiącach 1940 roku w mieście utworzono getto, znajdujące się w rejonie ul. Garncarskiej i ul. Koziej. Latem 1942 roku getto w Mstowie zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy deportowani do Radomska, skąd kilka miesięcy później trafili do obozu zagłady w Treblince.

Cmentarz żydowski w Mstowie założono w XIX wieku przy obecnej ul. Kilińskiego. Do dziś zachowały się jedynie pojedyncze nagrobki. Nekropolia została zniszczona w czasach Holocaustu. Wojenne losy cmentarza w liście do Żydowskiego Instytutu Historycznego opisał wzmiankowany uprzednio Tadeusz Jurczyk: "Po wywiezieniu Żydów w 1942 roku (...) burmistrz Klubsch przystąpił do wyburzania zabytkowych kamieniczek przy ul. Kościelnej, od Rynku do ul. Bibliotecznej. (.) W związku z tym nastąpiła dewastacja kirkutu żydowskiego, na wyżej wymienionym odcinku ulicy został ułożony dość szeroki chodnik z płyt grobowych. (...) Dość duża ilość tych pomników została zatopiona w Warcie vis a vis kirkutu".

Cmentarz żydowski w Mstowie - zdjęcie wykonane po wyzwoleniu

Z całą pewnością dzieło zniszczenia cmentarza było kontynuowane w okresie powojennym. Świadczy o tym pewna fotografia, zamieszczona w opracowaniu Jana Pietrzykowskiego, zatytułowanym "Zbrodnie hitlerowskie na ludności żydowskiej powiatu częstochowskiego, 1939-1945". Zdjęcie zostało wykonane po wojnie i przedstawia pochodzącego z Mstowa Abrama Wolfowicza, stojącego wśród licznych potłuczonych pomników nagrobnych.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Piotr Napora

strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas