Cmentarz żydowski w Mikołajkach (niem., Nikolaiken) znajduje się ok. 1,1 km na południowy wschód od centrum miejscowo¶ci, po zachodniej stronie ul. Dybowskiej. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjn± nr 281002 4.0001.465, w kształcie zbliżonym do rombu, o powierzchni 583 m kw.

Brak szczegółowych informacji o historii obiektu oraz o jego dewastacji w okresie II wojny ¶wiatowej i w latach póĽniejszych. W różnych publikacjach założenie cmentarza datuje się na 1881 r., jednak zachowane nagrobki z 1862 r. i 1847/1848 r. ¶wiadcz±, że cmentarz powstał znacznie wcze¶niej.

W 2016 r. w obrębie cmentarza zidentyfikowano 27 macew w różnym stanie zachowania oraz 20 grobów bez tablic nagrobnych lub bez czytelnych epitafiów. Czę¶ć macew jest przemieszczonych względem wła¶ciwego miejsca pochówku.

Najstarszym nagrobkiem jest destrukt macewy, z imieniem Icchak i dat± zgonu 12 [....] 5608 r. (1847/1848 r. według kalendarza gregoriańskiego). Najmłodsza macewa stoi na grobie Georga Schetzera (Jehudy syna Jakowa), zmarłego 30 grudnia 1931 roku.

Pochówków dokonywano w układzie rzędowym, jednak bez częstego na cmentarzach żydowskich podziału na kwatery męskie i żeńskie. Chronologiczn± kolejno¶ć pochówków widać jedynie w dwóch skrajnych rzędach w zachodniej czę¶ci cmentarza, gdzie znajduj± się groby osób zmarłych w latach 1880-1894. Najstarsze cztery macewy z lat 1847/48, 1862 i 1868 stoj± w centralnej czę¶ci, w stosunkowo niewielkim oddaleniu od siebie, przy czym destrukt nagrobka z 1847/1848 r. jest najprawdopodobniej przemieszczony w stosunku do grobu. Trzy najmłodsze nagrobki z lat 1911, 1912, 1931 s± rozproszone w różnych sektorach cmentarza.

Nagrobki to z reguły stele w formie stoj±cych pionowo prostok±tów, zakończonych łukami podkowiastymi, wklęsło-wypukłymi z uskokiem. Pojedyncze nagrobki maj± formę obelisków. Większo¶ć nagrobków posadowiono na cokołach i postumentach, a groby posiadaj± obramowanie. Jako materiał do wykonania nagrobków używano piaskowca i betonu (tego ostatniego głównie do obramienia grobów), rzadziej granitu.

Inskrypcje wykonywano metod± wklęsł±. Najczę¶ciej występuj± inskrypcje mieszane, w języku hebrajskim i niemieckim, przy czym widoczny jest priorytet języka hebrajskiego. W ersję hebrajsk± często ryto na awersie nagrobka, a niemieck± - na rewersie, lub wersję hebrajsk± u góry, a niemieck± - w dolnej czę¶ci macewy.

W porównaniu do epitafiów z cmentarzy żydowskich w ¶rodkowej Polsce, inskrypcje z Mikołajek s± stosunkowo krótkie i lakoniczne, ograniczone do imienia i nazwiska zmarłego, imion i nazwisk ojca oraz rzadziej męża lub nazwiska panieńskiego, daty urodzenia i zgonu.

Zdobienia macew ograniczaj± się do wyodrębnienia pola lub płyciny inskrypcyjnej oraz odcięcia płaszczyzny inskrypcyjnej od przyczółka. Z bogatego zestawu charakterystycznych dla żydowskiej sztuki sepulkralnej symboli tylko w zwieńczeniu jednego nagrobka pojawiaj± się dłonie w ge¶cie błogosławieństwa. Inne naczółki dekorowano motywami geometrycznymi i florystycznymi.

Cmentarz otacza ogrodzenie z metalowej siatki. Brak furtki, skradzionej kilka lat temu. Wzdłuż granic cmentarza ro¶ne kilkana¶cie lip i jesionów, zasadzonych prawdopodobnie w okresie międzywojennym.

W 2006 r. staraniem mieszkańców Mikołajek, przy współpracy z Fundacj± Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, cmentarz został uporz±dkowany. Opiekę nad nim sprawuj± członkowie Zboru Ko¶cioła Zielono¶wi±tkowego "Emaus" w Mikołajkach.

Cmentarz jest wzmiankowany w publikacjach turystycznych jako jedna z atrakcji Mikołajek.

Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego ( nr rej.: A-882 z 22.11.1991).

Spis zachowanych nagrobków jest dostępny na stronie www.kirkuty.xip.pl/mikolajki_macewy.xls.

tekst: Krzysztof Bielawski
Kliknij by obejrzeć film nagrany na tym cmentarzu