Żydzi w Malborku pojawili się w XIV i XV w., jednak ze względu na obowi±zuj±cy tu przywilej "de non tolerandis ludaeis" nie było to stałe osadnictwo. Po raz pierwszy Żydzi osiedlili się w Malborku w 1813 roku. Wiemy, że w mie¶cie żyło wtedy sze¶ć żydowskich rodzin.

W 1814 roku ukonstytuowała się gmina wyznaniowa, a w 1826 roku przy ulicy Szkolnej powstała pierwsza synagoga, adaptowana ze starego spichlerza. Do odprawiania rytualnych k±pieli malborscy Żydzi posiadali nad Młynówk± specjaln± łaĽnię rytualn± (mykwę). W 1898 roku kosztem 40 tys. marek otworzono w Malborku kolejn± synagogę, która jako jedyna na Pomorzu przetrwała Reichskristallnacht, jednak po ujawnieniu tego faktu następnej nocy została spalona.

W 1880 roku, w szczytowym okresie swego istnienia, gmina żydowska liczyła 306 członków, co stanowiło około 4% populacji miasta. PóĽniej liczebno¶ć społeczno¶ci żydowskiej zmniejszała się - do 170 osób w 1932 roku. Po objęciu władzy przez Hitlera w 1933 roku w mie¶cie pozostało już tylko 33 Żydów.

W 1819 r. malborski kahał otrzymał od miasta grunt w celu założenia cmentarza. Był to plac znajduj±cy się na terenie zwanym Hoppenbruch w pobliżu osady Wielbark, stanowi±cej obecnie dzielnicę Malborka. Obszar cmentarza był w latach 1871, 1883, 1893 i 1927 sukcesywnie powiększany. Na cmentarzu znajdowały się zarówno kamienne, jak i drewniane macewy, w zależno¶ci od statusu społecznego zmarłego. Bractwo pogrzebowe "Chewra Kadisza" w Malborku powstało w 1852 r.

Do dzi¶ w Malborku nie zachowały się żadne ¶lady po lokalnej społeczno¶ci żydowskiej. Nie istniej± synagogi - na miejscu nowej jest obecnie Aleja Rodła, a dokładna lokalizacja drugiej synagogi nie jest znana, stała ona na terenie obecnego osiedla mieszkaniowego na Starym Mie¶cie. Nie przetrwała także mykwa. Budynki na Starówce, w których Żydzi malborscy prowadzili sklepy, zostały podczas oblężenia miasta w 1945 roku zrównane z ziemi± przez Rosjan.

Przytoczmy też fragment wpisu o cmentarzu żydowskim w Malborku, jaki jeden z internautów pozostawił na forum www.gazeta.pl: "Mój tata jest rodowitym malborczaninem i mieszkał blisko tego kirkutu - on nie został zdewastowany całkowicie przez Niemców... Po wojnie tam jeszcze sporo było, tyle że miejscowi to rozszabrowali jako materiały budowlane, a czego nie dało się zabrać, to zniszczyli"

Poniżej prezentujemy zdjęcia jedynej zachowanej macewy z cmentarza żydowskiego w Malborku, odnalezionej i zabezpieczonej przez p. Tomasza Agejczyka.

tekst: Jacek Kmieć
zdjęcia: Tomasz Agejczyk, Jacek Kmieć
Strona o Malborku powstała we współpracy z forum internetowym www.marienburg.pl

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Malborka i ich nekropolii.
Mile widziane będ± też relacje osób, które pamiętaj± t± nekropolię
z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.