Wej¶cie na cmentarz wiedzie przez bramę od strony ul. Walecznych. Na wprost wej¶cia znajduje się synagoga, pełni±c± jednocze¶nie funkcję Izby Pamięci. Klucz do synagogi udostępnia dozorca mieszkaj±cy na zapleczu budynku. W ascetycznie urz±dzonym wnętrzu synagogi znajduje się pulpit oraz Aron ha-Kodesz z parochetem ufundowanym przez Or Nachayim z Bnei Brak w Izraelu. Synagoga mie¶ci również wystawę po¶więcon± historii cmentarzy żydowskich Lublina, przygotowan± przez Roberta Kuwałka.

¦cieżka na tyłach synagogi wiedzie na wydzielon± czę¶ć cmentarza. Za furtk±, po prawej stronie przy ogrodzeniu złożono dziesi±tki macew, zabranych przez Niemców z cmentarzy żydowskich Lublina w czasach II wojny ¶wiatowej i odzyskanych po wyzwoleniu. Zwraca uwagę biały nagrobek, pochodz±cy z kwatery wojskowej urz±dzonej na cmentarzu przy ul. Walecznych podczas I wojny ¶wiatowej.

Po drugiej stronie pustego dzi¶ placu stoi fragment muru. Jest to zbiorowa mogiła 190 osób, zamordowanych przez Niemów w dniu 9 listopada 1942 r. podczas likwidacji getta szcz±tkowego na Majdanie Tatarskim. Ciała ofiar odnaleziono w latach osiemdziesi±tych podczas prac budowlanych i po ekshumacji przeniesiono na teren cmentarza.

Kilkana¶cie metrów w bok znajdziemy mogiły żydowskich żołnierzy wojska polskiego poległych w latach 1939-1944 oraz jeńców z obozu pracy przymusowej przy ul. Lipowej 7. W tym miejscu po wyzwoleniu wzniesiono pomnik w kształcie macewy, z wyryt± na nim menor±. Umieszczona poniżej tablica wymienia nazwiska zidentyfikowanych ofiar. Prawdopodobnie tu pochowano Leona (wła¶ć. Lejba) Feldhendlera, jednego z przywódców buntu w obozie w Sobiborze, zabitego w Lublinie w 1945 r. Dokładna lokalizacja jego grobu jest dzi¶ nieznana.

Ten sektor cmentarza współcze¶nie wykorzystywany jest do pochówków lubelskich Żydów. Pochowano tu między innymi Józefa Honiga, wieloletniego opiekuna cmentarza żydowskiego na KalinowszczyĽnie. W centralnej czę¶ci wznosi się pomnik nawi±zuj±cy form± do menory, stoj±cy nad zbiorowym grobem dzieci i ich opiekunek z żydowskiego sierocińca przy ul. Grodzkiej, rozstrzelanych przez nazistów w dniu 29 marca 1942 r. w dzielnicy Tatary. Zwłoki ekshumowano w 1947 roku. Nieco dalej odnajdziemy niewielki budynek - ohel rabina Meira Szapiry, założyciela Jesziwy Mędrców Lublina. W 1954 r. zwłoki słynnego rabina przeniesiono na cmentarz Ha-Menuchot w Jerozolimie. Znajduj±cy się wewn±trz czarny pomnik to nagrobek dr Mojżesza Zajdmana, przywódcy lubelskiej Organizacji Syjonistycznej.

W±ski chodnik przy wewnętrznej stronie muru od strony ul. Walecznych wiedzie wokół cmentarza. Ogrodzenie stanowi± przęsła w kształcie menor i macew, do których przytwierdzono tablice upamiętniaj±ce ofiary Zagłady. a końcu ¶cieżki, w północno-wschodnim narożniku cmentarza od strony ul. Andersa, znajduje się ohel zmarłego w 1888 r. cadyka Jehudy Lejba Eigera, wnuka Akiby Eigera z Poznania, ucznia Menachema Mendla z Kocka i Mordechaja Leinera z Izbicy; zmarłego w 1900 r. Cadoka Kohena syna Jakuba, ucznia Jehudy Lejba Eigera, cadyka w Lublinie; zmarłego w 1914 roku cadyka Abrahama syna Judy Lejba Eigera; Izraela Noe syna Abrahama Eigera. Ohel jest zamknięty, klucz udostępnia dozorca cmentarza.

Druga - tak zwana okupacyjna - czę¶ć lubelskiego beit-olam oddzielona jest ulic± Andersa. W latach II wojny ¶wiatowej chowano tu Żydów zmarłych lub zabitych na terenie getta. Miejsce to było ¶wiadkiem licznych egzekucji. Dzi¶ rozci±ga się tu pozbawiony nagrobków skwer. Zarys granic oznaczono pojedynczymi przęsłami ogrodzenia w formie macew. W jego centralnej czę¶ci Fundacja Sary i Manfreda Bass-Frenklów wzniosła pomnik po¶więcony Żydom lubelskim. Umieszczono w nim przywiezione z obozu na Majdanku prochy żydowskich więĽniów, a w jedn± ze ¶cian wmurowano fragmenty odzyskanych macew.

tekst: K. Bielawski

Osobom poszukuj±cym informacji o historii Żydów w Lublinie polecamy lekturę broszury autorstwa prof. Andrzeja Trzcińskiego, zatytułowanej "¦ladami zabytków kultury żydowskiej na LubelszczyĽnie". Jej wersję on-line można przejrzeć tutaj. Wspaniałym Ľródłem wiedzy s± też witryna internetowa O¶rodka Brama Grodzka - Teatru NN oraz Strona o Żydach Lubelskich.

Więcej zdjęć z nowego cmentarza żydowskiego w Lublinie
znajdziesz też na stronach www.sztetl.org.pl oraz www.bagnowka.com