£OWICZ |
|
¯ydzi ³owiccy pocz±tkowo chowali swych zmar³ych na cmentarzach w Sobocie i Sochaczewie. Wiemy jednak, ¿e ju¿ pod koniec XVIII wieku podejmowali starania o za³o¿enie w³asnej nekropolii. W 1797 roku czterej ¯ydzi z £owicza uzyskali prawo osiedlenia siê w mie¶cie, zobowi±zuj±c siê jednocze¶nie do ponoszenia pewnych op³at, w tym tak¿e trzech talarów za za³o¿enie cmentarza. Z nieznanych nam przyczyn zapis ten pozosta³ martwy i jeszcze w 1824 roku urzêdnicy Komisji Województwa Mazowieckiego nakazywali "i¿by starozakonni m. £owicza nie na cmentarzu miasta Soboty, lecz m. Sochaczewa, jako w³asnej parafii, grzebali siê". Ostatecznie cmentarz ¿ydowski w £owiczu powsta³ w 1829 roku - niektóre ¼ród³a podaj± 1830 r. - na gruncie o wielko¶ci jednej morgi, podarowanym przez Wielkiego Ksiêcia Konstantego, w pobli¿u wsi Zagórze. |
|
Rodzina Wo³kowiczów przy nagrobku Joela Wo³kowicza, 1930 r. (zdjêcie ze zbiorów Yoela Drori) |
W Ksiêdze Pamiêci £owicza nieznany autor wspomina legendê zwi±zan± z cmentarzem. Poni¿ej przytaczamy jej fragmenty: "W moim dzieciñstwie, oko³o 1890 roku, ¯ydzi opowiadali legendê o pewnym ³owickim krawcu, mi³o¶niku tabaki, imieniem Jankiel. Otó¿ cz³owiek ten nagle zachorowa³ i wkrótce umar³. Jako ¿e u ¯ydów jest zwyczaj chowania zmar³ego w dniu zgonu, ¦wiête Bractwo tego samego dnia rano dokona³o tahary, owinêli go w ca³un, w³o¿yli do trumny i zabrali do Bratkowic, by go pogrzebaæ. Micwa uczestniczenia w pogrzebie by³a bardzo powszechna w tamtych czasach. Kiedy gmina ¿ydowska by³a jeszcze bardzo m³oda, automatycznie wszyscy jej cz³onkowie szli w kondukcie pogrzebowym. I zdarzy³a siê przedziwna rzecz: kiedy kondukt znajdowa³ siê po¶rodku Nowego Rynku przed wjazdem do tzw. uliczki zmar³ych, nagle nieboszczyk poruszy³ siê na karawanie i odsuwaj±c czarne przykrycie, zawo³a³ na g³os: ,,Oj, przyda³aby siê szczypta tabaki..." Czê¶æ uczestników pogrzebu stanê³a z otwartymi ustami ze zdumienia, innych ogarn±³ prawdziwy strach. Nieboszczyk znowu siê po³o¿y³ i le¿a³ dalej pod czarnym przykryciem. Dopiero wtedy kondukt znowu ruszy³" (przedruk za: "Tam by³ kiedy¶ mój dom ... Ksiêgi pamiêci gmin ¿ydowskich", oprac: M. Adamczyk-Garbowska, A. Kopciowski, A. Trzciñski, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009)
Podczas drugiej wojny ¶wiatowej nekropolia zosta³a zniszczona przez nazistów, którzy macewy wykorzystali do prac przy regulacji brzegów Bzury. W czasach PRL czê¶æ p³yt nagrobnych zosta³a wmurowana w pomnik
Wdziêczno¶ci Armii Radzieckiej
na ³owickim Starym Rynku. W 1993 roku wykonano prace restauracyjne na terenie nekropolii, podczas których uporz±dkowano cmentarz, a zachowane macewy ustawiono w równych rzêdach.
|
|
foto:
Bernard Bookey |
Dzi¶ na powierzchni oko³o dwóch hektarów znajdziemy kilkaset macew, charakteryzuj±cych siê artyzmem wykonania. Na ich licach umieszczono tak charakterystyczne dla ¿ydowskiej sztuki sepulkralnej symbole: ksiêgi, ¶wiece, z³amane drzewa, korony, lwy i jelenie. W kartotece ¯ydowskiego Instytutu Historycznego znale¼li¶my poni¿sz± notatkê, opisuj±c± ³owicki beit-kwarot: "¦rodkow± czê¶æ cmentarza, opadaj±c± ku wschodowi, zajmuj± macewy z szarego piaskowca o tradycyjnych kszta³tach. Poni¿ej, za nimi znajduj± siê symboliczne grobów ¯ydów pomordowanych w czasach okupacji. Najwy¿ej po³o¿on±, pó³nocno-zachodni± czê¶æ nekropolii zajmuj± groby o uniwersalnych kszta³tach obelisków, wymodelowanych w piaskowcu ska³, pni drzew, pochodz±ce z koñca XIX i pocz±tków XX wieku. Nieliczne nagrobki z okresu powojennego wykonane s± z cementu i lastryko. Szczególn± warto¶æ artystyczn± posiadaj± tradycyjne macewy z drugiej i trzeciej æwierci XIX wieku, bogato zdobione motywami ro¶linnymi i elementami architektonicznymi. Umieszczone w górnej czê¶ci p³yt p³askorze¼bione przedstawienia symboliczne charakteryzuje bogactwo tre¶ci, barokowa dekoracyjno¶æ i swoboda form". Uwa¿ny obserwator z pewno¶ci± dostrze¿e nagrobki, które niegdy¶ tworzy³y lico pomnika ku czci Armii Czerwonej. Na rewersach tych macew wci±¿ widoczne s± wyrze¼bione radzieckie, piêcioramienne gwiazdy oraz wojskowe p³aszcze i pasy.
Przy bramie znajduje siê niewielki ceglany budynek, pe³ni±cy niegdy¶ funkcjê domu przedpogrzebowego.
|
|
|
|
|
foto: K. Bielawski |
Cmentarz zlokalizowany jest trzy kilometry od centrum miasta, przy ul. £êczyckiej. Klucz do bramy cmentarnej znajduje siê w Urzêdzie Miejskim (Stary Rynek 1, tel. 46 830 91 51, 830 91 52).
S³owa uznania nale¿± siê osobom opiekuj±cym siê cmentarzem - rozleg³y teren jest utrzymany we wzorowym porz±dku.
tekst: K. Bielawski
Ksiêgê Pamiêci £owicza znajdziesz tutaj
Polecamy odwiedzenie strony internetowej www.sztetl.org.pl
|
Cmentarz ¿ydowski w £owiczu w obiektywie Zbigniewa Nowaka |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Poszukujemy wszelkich informacji o ¯ydach z £owicza i ich nekropolii.
Czekamy te¿ na relacje osób, które pamiêtaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±. |
|
Teksty i zdjêcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|