Cmentarz żydowski w Łosicach położony jest przy obecnej ul. Piłsudskiego,
w sąsiedztwie dworca PKS nad Toczną. Cmentarz został utworzony na mocy przywileju wydanego przez króla Jana III Sobieskiego w dniu 30 maja 1690 roku. Akt ten zezwalał ludności żydowskiej na osiedlanie się w Łosicach, a także "aby (.....) Okopisko swoie w tymże Miasteczku mieli". Pierwsze wzmianki o funkcjonowaniu nekropolii pochodzą z 1734 roku. Podczas II wojny światowej nekropolia została zniszczona przez nazistów. Nagrobki wykorzystano do budowy dróg, część z nich użyto do utwardzenia podwórka posesji zajętej przez Niemców na posterunek żandarmerii. Po wojnie Żydzi wywodzący się z Łosic bezskutecznie zabiegali o odzyskanie płyt nagrobnych i przeniesienie ich na teren cmentarza. W latach sześćdziesiątych planowano budowę pomnika z wykorzystaniem macew, jednak pomysły te nie zostały zrealizowane. W miejscu zniszczonego cmentarza lokalne władze utworzyły Park XX-lecia. Teren zadrzewiono, wzniesiono też estradę i przez kolejne lata organizowano w tym miejscu festyny oraz zabawy taneczne. Występowały tu czołowe gwiazdy polskiej sceny rozrywkowej. Na grobach dawnych żydowskich mieszkańców Łosic urządzono także ogródek jordanowski. Rozmowy o restauracji cmentarza toczono w latach osiemdziesiątych, w sprawę zaangażowani byli między innymi członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łosickiej oraz pracownicy Żydowskiego Instytutu Historycznego. Przełom nastąpił dopiero w 2001 roku. Dzięki naciskom Żydów pochodzących z Łosic - między innymi Warrena Grynberga, Viktora Levina, Izaaka Ajzenberga - przy współudziale Normana Weinberga z organizacji "Polsko-Żydowski Projekt Odnowy Cmentarzy Żydowskich w Polsce" udało się odzyskać zachowane macewy. W sierpniu 2003 roku burmistrz miasta oraz nowy właściciel posesji, na której w czasie wojny złożono płyty nagrobne, podpisali ugodę ze stroną żydowską. Już w kolejnym miesiącu rozpoczęto wydobywanie macew, które następnie przewieziono
na teren przedsiębiorstwa
"Kom-Gaz".
W ciągu kolejnych lat środowiska żydowskie prowadziły zbiórkę funduszy koniecznych do budowy lapidarium. W listopadzie i grudniu 2007 r. cmentarz został ogrodzony. Przewieziono tu odzyskane macewy, z których około trzydziestu ustawiono pionowo tuż przy wejściu. Dalszych kilkadziesiąt wmurowano w wewnętrzną stronę ogrodzenia. Na cmentarzu pozostaje jeszcze kilkaset macew niewykorzystanych w projekcie. Lapidarium zostało zaprojektowane przez Tadusza Kulasa, architekta z Politechniki Warszawskiej. Wykorzystano w nim betonową platformę, która pełniła rolę podwyższenia dla orkiestry w latach, gdy w parku-cmentarzu odbywały się plenerowe zabawy. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku.
W dniu 20 maja 2008 r. odbyła się uroczystość reedykacji cmentarza. W ceremonii udział wzięli między innymi: Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich, ambasadorzy USA i Izraela, przedstawiciele władz lokalnych, Kancelarii Prezydenta RP oraz kościoła, a także mieszkańcy Łosic.
|
To, co wyróżnia cmentarz żydowski w Łosicach i jednocześnie czyni go niezwykle cennym zabytkiem, to oryginalne polichromie nagrobków. Przytoczmy tu wypowiedź znanego badacza polskich judaików, Tomasza Wiśniewskiego: "Cechą charakterystyczną cmentarzy małomiasteczkowych było kolorowanie macew. Zakłady kamieniarskie współpracowały z warsztatami malarskimi. Nagrobki były złocone i kolorowane. (...) Na macewach malowanych przeważały barwy złote, czarne, żółte, niebieskie i czerwone. Kolorystyka przyszła zapewne z bogatej tradycji malowania wnętrz - zwłaszcza drewnianych bóżnic". Zbiór macew z łosickiego cmentarza jest wyjątkowy nie tylko na skalę regionu. Ich pastelową kolorystykę znawcy porównują z obrazami Marca Chagalla, artysty pochodzącego z żydowskiej rodziny z Witebska. Jest to najliczniejsza kolekcja żydowskiej sztuki kamieniarskiej na południowym Podlasiu.
tekst: K. Bielawski, Rafał Zubkowicz
zdjęcia: Rafał Zubkowicz
Polecamy odwiedzenie strony internetowej
"We remember Jewish Łosice!"
oraz Księgi Pamięci Łosic
Wiele informacji o historii Żydów w Łosicach można znaleźć
w opracowaniu autorstwa Anety Średzińskiej, zatytułowanym:
"Życie codzienne miasteczka Łosice w XVII-XVIII wieku"
Więcej zdjęć z cmentarza w Łosicach znajdziesz
na stronach www.bagnowka.com oraz www.ukleja.eu
Kliknij tu, by obejrzeć film video, nakręcony na cmentarzu w Łosicach
|