Jak podaj± autorzy opracowania "Żydzi w Limanowej", zamieszczonego na stronie internetowej www.ilmanowa.republika.pl, pierwsze wzmianki o obecno¶ci wyznawców judaizmu w tej miejscowo¶ci pochodz± z pierwszej połowy siedemnastego wieku. Wiadomo, że do 1640 roku dzierżawc± browaru dworskiego w Limanowej był niejaki Izrael Izaakowicz. Archiwalne zapiski potwierdzaj± też obecno¶ć pojedynczych osób pochodzenia żydowskiego w kolejnym stuleciu. W 1765 roku w mie¶cie żyło 21 Żydów, którzy podlegali gminie wyznaniowej w Wi¶niczu. Istotny rozwój społeczno¶ci żydowskiej w Limanowej nast±pił w XIX wieku. W 1841 roku w miasteczku mieszkało około stu Żydów, a do 1880 roku ich liczba wzrosła do 571 osób. Trudne warunki gospodarcze na przełomie stuleci przyczyniły się do powstania konfliktów narodowo¶ciowych - w 1898 r. oraz w 1918 r. w Limanowej doszło do antysemickich zamieszek. Tendencje te - znajduj±ce wyraz w akcji bojkotowania żydowskich firm - utrzymały się również w okresie międzywojennym. Warto jednak dodać, że Limanowa nie była pod względem wyj±tkiem. W spisie powszechnym w 1921 roku żydowskie pochodzenie lub wyznanie mojżeszowe zadeklarowało 905 mieszkańców Limanowej, którzy stanowili wówczas około 42 procent całej populacji miasta.

Wojska hitlerowskie zajęły Limanow± w dniu 10 wrze¶nia 1939 roku. Dwa dni póĽniej w kamieniołomie na Raszówkach rozstrzelano 12 osób pochodzenia żydowskiego. Na polecenie okupanta zamknięto sklepy należ±ce do Żydów, a znajduj±cy się w nich towar skonfiskowano. Wprowadzono także obowi±zek pracy przymusowej. Represje narastały z każdym dniem. W czerwcu 1942 roku w Limanowej utworzono getto, w którym stłoczono według różnych szacunków od 1.500 do 2.000 osób. Wkrótce czę¶ć z nich zamordowano na miejscu, między innymi w lesie koło Starej Wsi. Resztę deportowano do Nowego S±cza, a następnie do obozu zagłady.

Cmentarz żydowski w Limanowej znajduje się na zboczu wzniesienia, na działce w formie wydłużonego prostok±ta, w pobliżu ul. Kolejowej i Rejtana. Dokładna data jego założenia nie jest znana, zapewne nast±piło to w XIX wieku, wraz z ukonstytuowaniem się miejscowej gminy wyznaniowej. Podczas drugiej wojny ¶wiatowej na terenie nekropolii Niemcy rozstrzeliwali i grzebali miejscowych Żydów. Jedno z tych wydarzeń wspomina Marian Sopata: "Wiosn± w Limanowej rozstrzelano kilku przedstawicieli starszyzny żydowskiej, a ich ciała przewieziono demonstracyjnie przez całe miasto na drabiniastym wozie, nakazuj±c rodzinom pomordowanych udział w tym makabrycznym pochodzie, którego drogę znaczyła krew od ma¶lanego rynku do kirkutu" (Ľródło: M. Sopata "Ta ziemia od innych droższa..."). Przytoczmy też fragment przechowywanego w Żydowskim Instytucie Żydowskim rękopisu autorstwa kobiety o nazwisku Konińska (brak imienia), w którym opisano egzekucję młodzieży z getta w Limanowej: "Na cmentarzu każ± im się położyć na ziemi, twarz± do gleby. Strzał w kark, w plecy. Ranna narzeczona czołga się ku narzeczonemu, który wydał już ostatnie tchnienie. (....) PóĽniej gestapowcy kład± ich twarzami już pobladłymi ku jasnemu słońcu" (Relacje Ofiar Zagłady AŻIH, nr 301/3192). Na stronie internetowej amerykańskiego Muzeum Holocaustu można obejrzeć zdjęcie, przedstawiaj±ce ofiary egzekucji dokonanej na limanowskim cmentarzu żydowskim.

Cmentarz został czę¶ciowo zniszczony w okresie wojennym, a proces dewastacji trwał także w latach PRL. Czę¶ć pomników po wojnie wykorzystywano jako ławki na Rynku. Do dzi¶ przetrwały nieliczne nagrobki. Nietrwało¶ć surowca i wieloletnie oddziaływanie czynników atmosferycznych sprawiły, że na większo¶ci z nich trudno odczytać epitafia. W latach dziewięćdziesi±tych na cmentarzu przeprowadzono prace restauracyjne. W jego centralnej czę¶ci wzniesiono dwa pomniki ku czci ofiar Holocaustu. Umieszczono na nich tablice z napisami w językach polskim i hebrajskim o tre¶ci: "Dla wiecznej pamięci ludno¶ci żydowskiej i ofiar hitlerowskich zbrodni podczas lat wojennych 1939-1945 w gminach Limanowa, Tymbark, Dobra, Słopnice, Pisarzowa, Skrzydlna. Pomnik postawiony przez Leiba Gatterera z Dobrej"; "Na wieczn± pamięć dla moich kochanych: Rachel Aftergut - mamusia, Chaim Aftergut - dziadek, Rudel Aftergut - babcia, Menachem Schweid - wujek, Raizel Schweid - ciotka. Spoczywaj± między ofiarami z r±k morderców hitlerowskich. Pomnik postawiony przez Leiba Gatterera". Teren nekropolii jest uporz±dkowany i ogrodzony metalowym płotem, wej¶cie nie jest zamknięte.

tekst: K. Bielawski
Kliknij tu, by obejrzeć film video nakręcony na tym cmentarzu