Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
LESKO
"Wyglądają cmentarze żydowskie jak zręby leśne:
szeregi większych i mniejszych kamieni,
pionowo sterczących z ziemi.
Stoją w długich szeregach, jedne za drugiemi".

M. Bałaban "Zabytki historyczne Żydów w Polsce", 1929 r.

Cmentarz żydowski w Lesku ze względu na wiek zachowanych nagrobków uważany jest za jedną z najcenniejszych nekropolii w Polsce. Na powierzchni około 3,2 ha przetrwało ponad dwa tysiące kamieni nagrobnych. W materiałach archiwalnych cmentarz po raz pierwszy jest wzmiankowany w 1611 r., kiedy to dwaj chłopi sprzedali leskim Żydom "cztery zagony roli (...) na okopisko żydowskie od wiertchu do sadzawki jako okopisko długie za złotych czterdzieści polskich", jednak daty zgonów na macewach świadczą, że pochówków dokonywano tu już w pierwszej połowie szesnastego wieku. Legenda głosi, że jest to miejsce spoczynku sefardyjskich rabinów wypędzonych z Hiszpanii i Portugalii w XVI wieku, jednak historycy nie potwierdzają tej tezy.

Macewy w Lesku - zdjęcie: Witold Suchan
foto: W. Suchan
Cmentarz położony jest za synagogą, przy ul. Słowackiego. Wąskie schody wiodą stromo pod górę. Właśnie w tym miejscu, na zboczu zalesionego wzgórza znajduje się najstarsza część nekropolii, z nagrobkami pochodzącymi z pierwszej połowy XVI wieku. Są to płyty wykonane z miejscowego piaskowca, pozbawione zdobień, z inskrypcjami o prostej, archaicznej w swym kroju czcionce. Czas i oddziaływanie czynników atmosferycznych sprawiły, że nagrobki w zdecydowanej większości nie znajdują się na swych właściwych miejscach. Po lewej stronie ścieżki widoczny jest stojący nieco skosem blok piaskowca, rozszerzający się ku górze. Jest to najstarsza zachowana macewa na cmentarzu w Lesku. Wykuty w niej hebrajski napis głosi: "Tu pochowany mąż, bojący się Boga, Eliezer syn Meszulama (pamięć sprawiedliwego niech będzie błogosławiona), we wtorek 9 dnia miesiąca tiszri 309 roku według krótkiej rachuby" (źródło tłumaczenia: A. Trzciński, M. Wodziński "Cmentarz żydowski w Lesku" ).

Na szczycie wzgórza odnajdziemy młodszą część nekropolii, wykorzystywaną jako miejsce grzebalne od XVIII w. do XX wieku. Największą grupę - około tysiąca czterystu - zachowanych nagrobków tworzą macewy z XIX wieku. Mimo zniszczeń z okresu II wojny światowej, wyraźnie widoczny jest rzędowy układ grobów. W zwieńczeniach macew wyrzeźbiono charakterystyczne dla żydowskiej sztuki sepulkralnej zdobienia, przedstawiające między innymi: korony, świeczniki, ptaki, jelenie, lwy, dzbany i misy. Uwagę zwraca zadaszony nagrobek z dwiema płytami. Jest to grób zmarłego w dniu 9 października 1803 r. Menachema Mendla Horowica, rabina i cadyka z Rozwadowa i Leska, ojca znanego cadyka Naftalego Cwi Horowica z Ropczyc. Napis na jego macewie głosi: "Tu spoczywa święty rabin Menachem Mendel (oby jego zasługi były dla nas ochroną), ojciec świętego rabina Naftalego Cwi z Ropczyc (oby jego zasługi były dla nas ochroną), powołany do niebiańskiej jesziwy w dniu święta Simchat Tora 23 Tiszri 5564. Niech jego dusza związana będzie w węźle życia wiecznego. W otoczeniu jego grobu pochowani są jego ojciec, r. Jaakow i jego syn r. Szmuel Szmelka, i jego wnukowie r. Menachem Mendel syn r. Szmuela Szmelki i r. Menachem Mendel syn r. Abrahama Chaima" (tłum. Wojciech Tworek).

Podczas II wojny światowej cmentarz był miejscem egzekucji wielu Żydów. Tu rozstrzelano grupę około stu osób, starców i chorych, pozostałych w mieście po likwidacji getta w Lesku. Później dokonywano tu doraźnych egzekucji Żydów, ukrywających się w okolicach Leska. Wspomnieniem tych tragicznych wydarzeń są symboliczne groby ofiar Holocaustu.

W 1969 roku nekropolia została wpisana do rejestru zabytków. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych minionego stulecia, cmentarz w Lesku był przedmiotem badań Andrzeja Trzcińskiego i Pawła Synowskiego z Uniwersytetu Marii-Curie Skłodowskiej i Marcina Wodzińskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego. W wyniku ich zaangażowania wydana została książka zatytułowana "Cmentarz żydowski w Lesku", zawierająca inwentaryzację nagrobków pochodzących z XVI i XVII w. W 2010 r. opublikowana została druga część, obejmująca macewy z XVIII w.

Dzięki wysiłkom między innymi Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego czy młodzieży z programu "Antyschematy", od pewnego czasu na terenie nekropolii prowadzone są prace porządkowe.

Od 2012 r. wstęp na cmentarz jest płatny (6 zł od osoby). Chęć odwiedzenia cmentarza należy uzgodnić wcześniej z osobą udostępniającą klucz do bramy (tel. 13 469 81 08 lub 695 652 364).

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Bibliografia:
A. Trzciński, M. Wodziński "Cmentarz żydowski w Lesku"
A. Potocki "Żydzi w Podkarpackiem"
Polecamy lekturę broszury " Lesko - szlak chasydzki "
dostępnej na stronie www.fodz.pl
Lokalizacja cmentarza wg GPS: N 49° 28.219' E 022° 20.015'

Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku Cmentarz żydowski w Lesku
Cmentarz żydowski w Lesku w obiektywie Łukasza Ziółkowskiego
Cmentarz żydowski w Lesku w obiektywie Łukasza Ziółkowskiego Lesko - macewy Kirkut w Lesku macewa kobiety
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Leska i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas