Żydowska gmina wyznaniowa w Lelowie posiadała dwa miejsca pochówku. Najstarszy cmentarz powstał w pobliżu synagogi, przy obecnej ul. Ogrodowej. Nekropolia istniała już na pocz±tku XVII w. i została wzmiankowana w przywileju Władysława IV z 1644 r., w którym postanowiono m. in.: "Placu za bóżnic± na gruncie żydowskim dla wolnego chowania umarłych swych bez żadnych przeszkód zażywać maj±".

W 1814 r. na cmentarzu pochowano cadyka Dawida syna Szlomo Bidermana (zm. 7 szwat 5574 r. - 28.01.1814 r.). Jego grób stał się celem pielgrzymek wielu pobożnych Żydów.

Przeprowadzenie prac było możliwe dzięki zaangażowaniu Fundacji Rodziny Nissenbaumów. Wojciech Łyga¶ z Fundacji tak opowiada o historii upamiętnienia cmentarza: "W 1987 roku Fundacja Rodziny Nissenbaumów otrzymała wiadomo¶ć, że z Izraela pragnie przybyć do Polski prawnuk ¶wi±tobliwego cadyka, w siódmym pokoleniu rabbi Dawid Biderman wraz z Szymonem Anshinem, rabinem specjalizuj±cym się w pracach cmentarnych, w celu odszukania grobu słynnego cadyka. Dnia 24 sierpnia 1988 r. Sonia i Zygmunt Nissenbaumowie razem z przybyłymi z Izraela go¶ćmi i jedynym ocalonym z zagłady mieszkańcem miasteczka Henrykiem ¦rod±, stanęli przed pawilonem handlowym Samopomocy Chłopskiej, aby poszukać ¶ladów grobu dawnego cudotwórcy. Tego samego dnia podczas robót odkrywkowych odnaleziono płytę z nagrobku słynnego lelowskiego cadyka. Szymon Biderman, potomek cadyka, był tym odkryciem wstrz±¶nięty. Jeszcze w tym samym roku władze lokalne odsprzedały Fundacji czę¶ć budynku handlowego, w której pod cementow± posadzk± znajdował się grób. Przemurowano ¶cianę, tworz±c pod tym samym dachem pawilonu handlowego wyodrębnione pomieszczenia ohelu cadyka. Dochodzenie podjęte przez Fundację ustaliło, że 6 nagrobków znajduje się u gospodarzy w Lelowie, a około 20 płyt użyto na budowę chodnika przed szkoł± w ¦lęzanach, 3 km od Lelowa".

W latach 2008-2009 został uregulowany status prawny działki cmentarnej, która - po skomplikowanych formalno¶ciach - przeszła na własno¶ć Fundacji Chasydów Leżajsk - Polska. W 2011 r. Fundacja Rodziny Nissenbaumów ogrodziła teren cmentarza, a rok póĽniej przyst±piła do budowy nowego ohelu. W obrębie cmentarza złożono kilkana¶cie fragmentów macew, odnalezionych w Lelowie oraz w okolicznych miejscowo¶ciach.

Drugi cmentarz żydowski w Lelowie powstał w XIX w., na działce położonej na północ od drogi wiod±cej do Paulinowa, w pobliżu rzeki Białki. Jego lokalizację można odnaleĽć na przedwojennej wojskowej mapie okolic Żarek . Również ten cmentarz został zdewastowany. Podczas oględzin cmentarza w 2012 r. na jego terenie odnaleziono jedynie fragment macewy.

tekst: K. Bielawski