Pierwsze wzmianki o Żydach w Łaszczowie pochodz± z 1629 roku. Wiadomo też, że w 1673 roku wyznawcy judaizmu posiadali w miasteczku trzy domy, a w 1765 roku podatek zapłaciło 360 Żydów z Łaszczowa. Zapewne w XVIII wieku powstała miejscowa gmina wyznaniowa, która w 1782 roku nabyła czę¶ć zabudowań szesnastowiecznego zamku, zniszczonego przez Szwedów. Nieruchomo¶ci te - obejmuj±ce "plac między wałami, bramę murowan± przy fosie oraz skarbiec murowany" - zostały zaadaptowane na synagogę oraz dom kahalny.

Największy rozwój liczebny lokalnej społeczno¶ci żydowskiej przypadł na wiek dziewiętnasty. W 1827 roku w Łaszczowie mieszkało osiemset sze¶ćdziesięciu dwóch Żydów, w 1857 roku - tysi±c dziesięciu; w 1897 roku - tysi±c sze¶ćset dwudziestu jeden. Przez wiele lat Żydzi stanowili ponad 90% wszystkich mieszkańców miasta. Łaszczów był więc typowym wschodnioeuropejskim sztetl. W¶ród miejscowej ludno¶ci popularno¶ci± cieszyły się idee chasydyzmu. Swych zwolenników mieli tu cadycy z Bełza, Radzynia i Husiatynia, a w mie¶cie istniało kilka chasydzkich domów modlitwy. W XIX wieku w Łaszczowie działała drukarnia hebrajska, wydaj±ca chasydzkie ksi±żki.

Jak podaj± autorzy "Encyclopedia of Jewish Communities in Poland", łaszczowscy Żydzi dotkliwie odczuli konsekwencje wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku: "W dniu 5 wrze¶nia 1920 roku żołnierze generała Stanisława Bułak-Bałachowicza aresztowali rabina Glassa i uwolnili go dopiero po wpłaceniu okupu w kwocie 20.000 rubli. Pomiędzy 10 a 13 wrze¶nia 1920 roku Żydzi zostali napadnięci przez Kozaków, którzy zabili kobietę, ranili sze¶ćdziesi±t osób, zgwałcili około setki kobiet i dziewcz±t oraz dopu¶cili się rabunków. Wielu Żydów zostało doprowadzonych do ruiny i po tych wydarzeniach opu¶ciło miasteczko". W 1921 roku podczas spisu powszechnego żydowskie pochodzenie zadeklarowało już tylko 1.041 łaszczowian.

Wojska hitlerowskie zajęły Łaszczów pod koniec wrze¶nia '39, bezzwłocznie rozpoczynaj±c represje ludno¶ci żydowskiej. Już po kilku dniach większo¶ć mężczyzn wysłano do obozu pracy przymusowej w Zamo¶ciu. Tych, którzy pozostali w miejscowo¶ci, w dniu 17 maja 1942 roku Niemcy wywieĽli do obozu zagłady w Bełżcu. Holocaust dane było przeżyć nielicznym.

Cmentarz żydowski w Łaszczowie założono prawdopodobnie w XVIII wieku, wraz z ukonstytuowaniem się miejscowego kahału. Warto jednak nadmienić, że na tablicy umieszczonej na bramie nekropolii fakt ten datowany jest na 1549 roku. Nekropolia znajduje się przy obecnej ul. Chopina. W okresie drugiej wojny ¶wiatowej cmentarz został czę¶ciowo zniszczony - większo¶ć macew Niemcy wykorzystali do umacniania dróg i chodników. Po wyzwoleniu na terenie niemal ogołoconej z nagrobków nekropolii wzniesiono budynek oraz przeprowadzono drogę. Przez wiele lat na cmentarzu znajdowała się tylko jedna macewa. W 1994 roku wykonane zostały prace restauracyjne, podczas których cmentarz uporz±dkowano, ustawiono nieliczne odzyskane macewy, a w narożniku cmentarza odsłonięto pomnik ku czci ofiar Holocaustu, z napisami w języku hebrajskim i polskim o tre¶ci: "Pomnik błogosławionej pamięci męczenników żydowskich Łaszczowa, zamordowanych przez okrutnych morderców hitlerowskich podczas II wojny ¶wiatowej 1939-1945. Zwi±zek Łaszczowian w Izraelu". Przed pomnikiem znajduj± się trzy symboliczne mogiły, upamiętniaj±ce Żydów zamordowanych w Łaszczowie, Zimnie i Nadolcach.

tekst: K. Bielawski
zdjęcie: A. Schwartz
Zachęcamy do odwiedzenia stron:
Wirtualny Sztetl
Remember Jewish Łaszczów