Pierwsze znane nam wzmianki o osadnictwie żydowskim w Kuczborku pochodz± z końca osiemnastego wieku. W 1775 roku wizytator z diecezji płockiej zapisał, iż "Żydów w miasteczku Kudżborku starych i małych mieszka osób czterdzie¶ci cztery. (....) W całej parafii kudzborskiej żydów osób sze¶ćdziesi±t trzy. (....) W Kudzborku s± żydzi bardzo ubodzy, maj± w Kosiarze mał± izdebkę, w której swoje odprawiaj± obrz±dki żydowskie publicznie". W kolejnych latach liczba wyznawców judaizmu w Kuczborku zaczęła wzrastać. W 1827 roku w miejscowo¶ci żyło 291 Żydów, co stanowiło 64,7% wszystkich mieszkańców. Do 1857 roku liczebno¶ć ta zmieniła się nieznacznie - do 314 osób, przy jednoczesnym spadku udziału w ogólnej populacji do 55,6%. Wiadomo, że w już połowie XIX wieku w Kuczborku istniała gmina wyznaniowa, której podlegali między innymi żydzi z Żuromina.

Przełom kolejnych stuleci przyniósł drastyczny spadek liczby kuczborskich Żydów. Było to spowodowane migracj± do większych miast, emigracj± do Ameryki i Palestyny czy też pierwsz± wojn± ¶wiatow±. W 1921 roku podczas spisu powszechnego w miejscowo¶ci odnotowano obecno¶ć już tylko trzydziestu dwóch Żydów.

Po wybuchu drugiej wojny ¶wiatowej, jesieni± 1939 roku Niemcy deportowali Żydów z Kuczborka do Mławy, sk±d ostatecznie trafili do obozów zagłady.

Cmentarz żydowski w Kuczborku jest usytuowany około 250 m na wschód od drogi do Sarnowa, w pobliżu cmentarza katolickiego. Z uprzednio cytowanego dokumentu diecezji płockiej wiemy, że nekropolia istniała już w 1775 roku. Opisano j± wówczas jako "kierków nad stawem, rowem otoczony, ode dworu im (Żydom - przyp. KB) nadany, na którym się chowaj±". W wyniku zniszczeń na cmentarzu nie ma już nagrobków. W zbiorach Jana Jagielskiego z Żydowskiego Instytutu Historycznego znajduje się fotografia ostatniej macewy, odnalezionej w 1986 roku. Wci±ż widoczne s± relikty rowu, wyznaczaj±cego niegdy¶ granice terenu grzebalnego.

tekst: K. Bielawski
zdjęcia: Sławomir Topolewski
Bibliografia:
J. Szczepański "Społeczno¶ć żydowska Mazowsza w XIX-XX w."
M. M. Grzybowski "Z archiwaliów diecezjalnych płockich XVIII wieku
Materiały archiwalne Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma