Cmentarz żydowski w Krynkach powstał pod koniec XVII w., na podstawie przywileju wydanego w dn. 12 stycznia 1662 r. przez króla Jana II Kazimierza Wazę. Cmentarz położony jest na północno-wschodnim skraju miejscowo¶ci, przy ul. Zaułek Zagumienny.

Na przestrzeni lat powierzchnia cmentarza była sukcesywnie powiększana. Zakupy gruntu nast±piły m. in. na przełomie XVIII i XIX w.

Najstarsze sektory cmentarza znajduj± się w czę¶ci południowo-wschodniej. W okresie przedwojennym "star±" (południow±) i "now±" (północn±) czę¶ci cmentarza oddzielała alejka. Cmentarz otaczał kamienny mur, na którym od wewnętrznej strony cyframi zaznaczano kolejne rzędy nagrobków. Drewniana brama wej¶ciowa znajdowała się w ¶rodkowej czę¶ci południowej strony ogrodzenia .

Można przypuszczać, że do 1939 r. na cmentarzu pochowano nie mniej niż kilka tysięcy osób - żydowskich mieszkańców Krynek oraz okolicznych miejscowo¶ci. Z relacji zebranych przez Tomasza Wi¶niewskiego wiadomo, że na cmentarzu stały także ohele .

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej na cmentarzu chowano ciała osób zabitych przez Niemców oraz zmarłych w getcie. O jednym z takich pochówków wspomina Chaim Wajner w relacji przechowywanej w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego ( sygn. 301/1288): " 29 czerwca 1941 roku Niemcy zajęli Krynki. Obserwatorzy niemieccy przekazali, że żydowskie rodziny, które uciekły z miasteczka, s± na polach w pobliżu Krynek. Po tej informacji pocisk spadł na pole, gdzie przebywali uciekinierzy i kilka osób zostało rozerwanych na strzępy. Zginęło wówczas siedemdziesi±t żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci. Widok był straszny, bo na polu leżały osobno nogi, w innym miejscu ręce, głowy oderwane od ciała. Były to ofiary niewinne i zostały pochowane w jednej bratniej mogile na żydowskim cmentarzu w Krynkach" .

11 grudnia 1947 r. z inicjatywy ocalałych kryneckich Żydów - m. in. Szmuela Wolfa i Heszla Ajzena - na cmentarzu pochowano ciała około 40 osób, ekshumowanych z 2 grobów znajduj±cych się na terenie Krynek. Były to ofiary egzekucji, dokonanej przez Niemców podczas ¶więta Pesach w 1943 r.

W czasie wojny oraz w okresie póĽniejszym cmentarz uległ daleko posuniętej dewastacji. Większo¶ć macew wyrwano z ziemi i wykorzystano m. in. jako materiał budowlany. Pomimo potężnych zniszczeń, obiekt stanowi jedno z największych na Podlasiu skupisk macew.

Cmentarz zajmuje działkę w kształcie zbliżonym do wydłużonego prostok±ta, o przybliżonych rozmiarach 80 x 260 m i powierzchni 22643 m kw. Granice nekropolii s± w znacznej mierze czytelne dzięki czę¶ciowo zniszczonemu ogrodzeniu. Wej¶cie na cmentarz jest możliwe przez uszkodzony w wielu miejscach mur.

W obrębie cmentarza znajduj± się co najmniej dwa zbiorowe groby ofiar Zagłady. Obie mogiły jak dot±d nie doczekały się oznakowania i upamiętnienia. Pomimo prowadzonych okresowo prac porz±dkowych, cmentarz jest zaniedbany. Istotnym problemem s± zaro¶la oraz za¶miecenie.

W 1988 r. Tomasz Wi¶niewski we współpracy z Andrzejem Grajterem wykonał dokumentację cmentarza. W trakcie prac zidentyfikowano ponad 3000 nagrobków, z których najstarsze upamiętniaj± Chaima syna Beniamina, zmarłego w 1758 r. oraz Rachel córkę Lejba, zmarł± w 1799 r. Wydaje się, że od czasu badań przeprowadzonych przez T. Wi¶niewskiego znaczna liczba macew uległa zniszczeniu lub padła łupem złodziei.

W 2008 r. w ramach projektu "¦ladami opowie¶ci z przeszło¶ci Podlasia", realizowanego przez Stowarzyszenie na Rzecz Ziemi Podlaskiej "Drumla", na skraju cmentarza ustawiono tablicę informacyjn±.

13 kwietnia 2015 r. Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich przyst±piła do tworzenia spisu danych osobowych na podstawie zachowanych inskrypcji nagrobnych. Prace s± finansowane z grantu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

tekst: K. Bielawski
Powyższy tekst został udostępniony portalowi Wirtualny Sztetl.

Bibliografia:
Bach S. J., Bach-Szczawińska S., Krynki - 500 lat, Krynki 2009.
Wi¶niewski T., Bóżnice Białostocczyzny, Białystok 1992.
Wi¶niewski T., Nieistniej±ce mniejsze cmentarze żydowskie. Rekonstrukcja Atlantydy , Białystok 1992.
Wi¶niewski T., Jewish Bialystok and surroundings in Eastern Poland , Ipswich-Massachusetts 2000.