Cmentarz żydowski w Krynicy Jewish cemetery in Krynica

Żydzi w Krynicy (w języku jidysz: Krenic) mieszkali już pod koniec XVIII wieku, jednak istotny rozwój osadnictwa żydowskiego w tej miejscowo¶ci datuje się na pierwsz± połowę kolejnego stulecia. Wielu miejscowych Żydów znalazło wówczas zatrudnienie przy obsłudze kuracjuszy przybywaj±cych do miasta. W tym też czasie wzniesiono dwie synagogi. Szczególnie burzliwy przyrost żydowskich mieszkańców Krynicy przypadł na przełom wieku XIX i XX. O ile w 1880 roku w miejscowo¶ci żyło 280 Żydów, to w spisie powszechnym z 1921 roku żydowskie pochodzenie zadeklarowało aż 1.023 kryniczan, co stanowiło około 43% wszystkich mieszkańców. Warto zauważyć, że w analogicznym okresie, w wyniku działań wojennych i trudnej sytuacji gospodarczej, w innych miastach dał się zaobserwować wyraĽny spadek liczebno¶ci Żydów. Do krynickich wód przyjeżdżało też wielu żydowskich kuracjuszy, w¶ród nich znani cadycy.

Po zajęciu miasta przez wojska niemieckie w 1939 roku, ludno¶ć żydowska została narażona na rozliczne represje. Wprowadzono obowi±zek ¶wiadczenia pracy na rzecz okupanta, ograniczenia w przemieszczaniu się. Jesieni± 1940 roku Żydzi z Krynicy zostali deportowani do gett w Grybowie i Nowym S±czu. Większo¶ci z nich nie dane było doczekać końca wojny.

Cmentarz żydowski w Krynicy znajduje się na zboczu wzgórza przy ul. Polnej (GPS: N49°24.842' E20°56.994'). Jego lokalizację można odnaleĽć na przedwojennej mapie okolic Krynicy . Nekropolia została założona w połowie XIX wieku. Podczas II wojny ¶wiatowej na terenie cmentarza nazi¶ci dokonywali egzekucji mieszkańców Krynicy pochodzenia żydowskiego. W czasach PRL cmentarz popadał w zapomnienie i stopniowo niszczał. Na pocz±tku lat osiemdziesi±tych władze zamierzały zamkn±ć cmentarz i na jego terenie pobudować sanatorium. Planów tych jednak nie zrealizowano. Przytoczmy tu fragment listu, przysłanego w 1986 roku przez jedn± z mieszkanek Krynicy do Żydowskiego Instytutu Historycznego: "Stary cmentarz żydowski jest całkowicie opuszczony i niszczeje w sposób skandaliczny. Nikt nie wykazuje żadnego zainteresowania, kirkut jest po prostu bezczeszczony. Dewastacja postępuje w szybkim tempie i niedługo może już nie pozostanie żaden ¶lad po tym miejscu ostatniego spoczynku". Szczę¶liwie w kolejnych latach teren nekropolii został uporz±dkowany, między innymi dzięki wysiłkom uczniów miejscowych szkół. Staraniem dr. Leszka Hońdo z Uniwersytetu Jagiellońskiego wykonano inwentaryzację nekropolii. Do dzi¶ na powierzchni ok. 30 x 50 metrów zachowało się kilkadziesi±t nagrobków, w większo¶ci w formie tradycyjnych macew. Tadeusz M. Trajdos w swym artykule zatytułowanym "Cmentarze w uzdrowiskach" ("Spotkania z zabytkami", nr 3 z 1983 r.) tak opisuje krynickie nagrobki: "Udało mi się dostrzec monumentalny grób ze stel± zawieraj±c± płaskorzeĽbę Korony Tory, podtrzymywanej przez lwy z reliefem palmety na osi, a więc grób uczonego w Pi¶mie - rabina. Wiele jest również mniejszych grobów z rabinackimi insygniami. (.....) Jeszcze liczniejsz± grupę stanowi± macewy z rytem gwiazdy Dawida w otoku. S± też groby kobiecie, to jest macewy z płaskorzeĽb± ¶wiecznika szabasowego".

Uwagę zwraca grupa kilku zadaszonych macew, przy których znajduje się zasobnik na kwitlech. Stoj± one na grobach:
- Awrahama Szabtaja - rytualnego rzezaka, zmarłego w dn. 2 tewet 5694 r. (20.12.1933 r.),
- Jehoszuy syna Jakowa Jehoszuy Englandera, zmarłego w dn. 3 marcheszwan 5672 r. (25.10.1911 r.),
- Nuchy córki Mosze Kaca Englandera, zmarłej w dn. 14 elul 5693 r. (05.09.1933 r.).
Kliknij tu, by przeczytać tłumaczenie inskrypcji.

Cmentarz jest otoczony niewysokim kamiennym murem, klucze do furtki przechowywane s± w Urzędzie Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Krynica-Zdrój przy ul. Kraszewskiego 7, pokój 27 (tel. 018 471-53-20 do 24, mail: ugukry@ns.onet.pl). Nekropoli± administruje gmina żydowska w Krakowie.

tekst: K. Bielawski