Cmentarz żydowski w Kowalu znajduje się w północno-wschodniej czę¶ci miasta, w pobliżu skrzyżowania ulic Dobiegniewskiej i bł. Dominika Jędrzejewskiego. Nekropolia zajmuje działkę o numerze geodezyjnym 041801_1.0001.1134, w kształcie trójk±ta o powierzchni 12030 m kw. Na mapie wydanej w 1930 r. przez Wojskowy Instytut Geograficzny teren cmentarza zajmował działkę w kształcie zbliżonym do prostok±ta.

Jest to jeden z najstarszych w Polsce cmentarzy żydowskich. W dn. 24 grudnia 1568 r. kasztelan brzeski i starosta kowalski Rafał Działyński podpisał akt przekazania gruntu na cmentarz. Akt okre¶lał także wysoko¶ć opłat dla starosty z tytułu chowania zmarłych: 12 gr od osoby dorosłej i 7 gr od dziecka do 12 lat. W 1634 r. Władysław IV zaaprobował prawo Żydów z Kowala do "domów, gruntów, w których teraz mieszkaj±, bożnicy i kierchowa". Oba powyższe dokumenty zostały potwierdzone przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w dn. 19 sierpnia 1765 r.

Jak podaje Tomasz Kawski w ksi±żce Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, w okresie międzywojennym cmentarz zajmował powierzchnię 3/4 ha (według innych Ľródeł 1,12 ha), był ogrodzony parkanem, znajdowały się na nim dwa budynki: drewniany, kryty dachówk± pełni±cy funkcję stróżówki oraz murowany, używany prawdopodobnie jako dom przedpogrzebowy.

Cmentarz uległ dewastacji. Zniszczone zostały zabudowania oraz ogrodzenie, w obrębie działki cmentarnej nie odnaleziono żadnych nagrobków. Teren porasta dzika ro¶linno¶ć. Według informacji zebranych przez Fundację "Ari Ari", niektóre macewy znajduj± się w różnych miejscach na terenie gminy, wykorzystane jako materiał do utwardzania dróg i placów. Poż±dane byłoby oznakowanie cmentarza, podjęcie starań na rzecz odnalezienia nagrobków i budowa lapidarium.

tekst: K. Bielawski
Polecamy odwiedzenie stron:
Wirtualny Sztetl
Fundacja "Ari Ari"
Bibliografia:
Horn M., Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce 1697-1795, t. 2, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, ŁódĽ 1984, s. 23.
Kawski T., Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942, Toruń 2007, s. 95.
Kulicki T., Żydzi w Kowalu , [w:] I nastała cisza. Rakutowo na Kujawach, red. L. Graczyk, J. Rydzkowska, M. Ratkowska, ŁódĽ 2009, s. 49.