Komarów Osada to niewielka miejscowość gminna, położona ponad dwadzieścia kilometrów na południowy wschód od Zamościa. Dokładna data uzyskania praw miejskich nie jest znana, wiadomo jednak, że Komarów posiadał je w XVIII wieku. Okolice Komarowa przeszły do historii jako arena największej konnej bitwy w XX-wiecznej Europie i zarazem ostatniej z udziałem konnicy - w dniu 31 sierpnia 1920 r. polskie wojska rozgromiły tu niepokonaną konną armię Siemiona Budionnego.
Pierwsze informacje o gminie żydowskiej w Komarowie pochodzą z pierwszej połowy XVIII wieku. W tym czasie istniał cmentarz, a także synagoga i beit ha-midrasz. Wiadomo, że już w 1766 roku w Komarowie mieszkało 247 wyznawców judaizmu. W połowie XIX w. zwolennicy cadyka z Kocka założyli swój sztibl.
Na przestrzeni dziejów funkcję rabina pełnili między innymi: Jehuda Aron Klugier, którego syn Szlomo był później słynnym kaznodzieją w Brodach; Jechiel Mosze, autor książek Likutim Chadaszim i Niflaot Chadaszot; Icchak Dawid Szulewicz, Jechiel Engelsberg, Jehoszua Alterman.
W 1823 roku władze rosyjskie wprowadziły ograniczenia osadnictwa żydowskiego w Komarowie. Po oficjalnym zniesieniu tego zakazu w 1862 roku liczebność społeczności żydowskiej zaczęła szybko rosnąć. O ile w 1861 roku w miejscowości żyło 905 Żydów, to w 1897 r. ich liczba wynosiła 1.568 osób, co stanowiło 59,9% wszystkich mieszkańców.
Spis ludności z 1921 roku odnotował w Komarowie 1.752 osoby pochodzenia żydowskiego.
W dniu 28 sierpnia 1920 roku podczas walk polsko-bolszewickich, żołnierze generała Stanisława Bułaka-Bałachowicza dopuścili się Komarowie pogromu ludności żydowskiej. Zginęło wówczas szesnastu Żydów, raniono sześćdziesięciu, kilkadziesiąt kobiet zostało zgwałconych. Wiele domów splądrowano i okradziono.
W dniu 13 września 1939 roku miasteczko zajęli początkowo Niemcy, po nich w dniu 28 września 1939 r. wojska radzieckiei po kilkunastu dniach ponownie Niemcy. Spora część żydowskich mieszkańców opuściła Komarów wraz z wycofującą się Armią Czerwoną, dzięki czemu uniknęła zagłady. Niemcy przesiedlili do miasteczka w dwóch turach kilkuset Żydów z Łodzi, Sierpca, Koła, Włocławka, Zamościa oraz Czechosłowacji. Getto w Komarowie utworzono latem 1941 roku, a jego likwidacja rozpoczęła się w maju 1942 r. i trwała do jesieni. Większość osób więzionych w getcie zginęła w Bełżcu, część rozstrzelano na miejscu.
Cmentarz żydowski w Komarowie został założony w pierwszej połowie XVIII wieku i zlokalizowany jest przy głównej szosie wiodącej do miasteczka od trasy Zamość - Tomaszów Lubelski, kilkaset metrów przed rynkiem. Cmentarz zniszczono w okresie II wojny światowej. Procesu dewastacji dokończono już po wyzwoleniu. Przez wiele lat nagrobki były wykorzystywane przez niektórych mieszkańców jako progi czy płyty chodnikowe. Jedna z macew posłużyła jako podstawa katolickiej kapliczki. |