Komarów Osada to niewielka miejscowo¶ć gminna, położona ponad dwadzie¶cia kilometrów na południowy wschód od Zamo¶cia. Dokładna data uzyskania praw miejskich nie jest znana, wiadomo jednak, że Komarów posiadał je w XVIII wieku. Okolice Komarowa przeszły do historii jako arena największej konnej bitwy w XX-wiecznej Europie i zarazem ostatniej z udziałem konnicy - w dniu 31 sierpnia 1920 r. polskie wojska rozgromiły tu niepokonan± konn± armię Siemiona Budionnego.
Pierwsze informacje o gminie żydowskiej w Komarowie pochodz± z pierwszej połowy XVIII wieku. W tym czasie istniał cmentarz, a także synagoga i beit ha-midrasz. Wiadomo, że już w 1766 roku w Komarowie mieszkało 247 wyznawców judaizmu. W połowie XIX w. zwolennicy cadyka z Kocka założyli swój sztibl.
Na przestrzeni dziejów funkcję rabina pełnili między innymi: Jehuda Aron Klugier, którego syn Szlomo był póĽniej słynnym kaznodziej± w Brodach; Jechiel Mosze, autor ksi±żek Likutim Chadaszim i Niflaot Chadaszot; Icchak Dawid Szulewicz, Jechiel Engelsberg, Jehoszua Alterman.
W 1823 roku władze rosyjskie wprowadziły ograniczenia osadnictwa żydowskiego w Komarowie. Po oficjalnym zniesieniu tego zakazu w 1862 roku liczebno¶ć społeczno¶ci żydowskiej zaczęła szybko rosn±ć. O ile w 1861 roku w miejscowo¶ci żyło 905 Żydów, to w 1897 r. ich liczba wynosiła 1.568 osób, co stanowiło 59,9% wszystkich mieszkańców.
Spis ludno¶ci z 1921 roku odnotował w Komarowie 1.752 osoby pochodzenia żydowskiego.
W dniu 28 sierpnia 1920 roku podczas walk polsko-bolszewickich, żołnierze generała Stanisława Bułaka-Bałachowicza dopu¶cili się Komarowie pogromu ludno¶ci żydowskiej. Zginęło wówczas szesnastu Żydów, raniono sze¶ćdziesięciu, kilkadziesi±t kobiet zostało zgwałconych. Wiele domów spl±drowano i okradziono.
W dniu 13 wrze¶nia 1939 roku miasteczko zajęli pocz±tkowo Niemcy, po nich w dniu 28 wrze¶nia 1939 r. wojska radzieckiei po kilkunastu dniach ponownie Niemcy. Spora czę¶ć żydowskich mieszkańców opu¶ciła Komarów wraz z wycofuj±c± się Armi± Czerwon±, dzięki czemu uniknęła zagłady. Niemcy przesiedlili do miasteczka w dwóch turach kilkuset Żydów z Łodzi, Sierpca, Koła, Włocławka, Zamo¶cia oraz Czechosłowacji. Getto w Komarowie utworzono latem 1941 roku, a jego likwidacja rozpoczęła się w maju 1942 r. i trwała do jesieni. Większo¶ć osób więzionych w getcie zginęła w Bełżcu, czę¶ć rozstrzelano na miejscu.
Cmentarz żydowski w Komarowie został założony w pierwszej połowie XVIII wieku i zlokalizowany jest przy głównej szosie wiod±cej do miasteczka od trasy Zamo¶ć - Tomaszów Lubelski, kilkaset metrów przed rynkiem. Cmentarz zniszczono w okresie II wojny ¶wiatowej. Procesu dewastacji dokończono już po wyzwoleniu. Przez wiele lat nagrobki były wykorzystywane przez niektórych mieszkańców jako progi czy płyty chodnikowe. Jedna z macew posłużyła jako podstawa katolickiej kapliczki. |