Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Kołbieli przypadaj± zapewne na koniec XVIII wieku. Wiadomo, że w 1820 roku w miejscowo¶ci żyło 125 wyznawców judaizmu. Dziewiętnasty wiek to okres burzliwego przyrostu liczby kołbielskich Żydów. Wydany w 1883 roku "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" opisuj±c Kołbiel podawał: "w 1861 roku było tu 36 domów, 619 mieszkańców (505 Żydów); obecnie 50 domów, 800 mieszkańców (600 Żydów)". W 1909 roku w mie¶cie żyło już 2.077 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło około 89% wszystkich mieszkańców.

Można przypuszczać, że w tym niewielkim sztetl wielu zwolenników miał chasydyzm. Jednym ze ¶ladów po kołbielskich chasydach jest znajduj±cy się w Otwocku grób zmarłego w 1934 r. Mordechaja Zewa syna Mosze Eliakima, na którego macewie zapisano, iż był on potomkiem cadyka z Lublina, Elimelecha z Leżajska i Magida z Kozienic, czyli największych postaci polskiego chasydyzmu.

Okres I wojny ¶wiatowej i póĽniejszy kryzys gospodarczy przyczynił się jednak do spadku liczby Żydów w Kołbieli. Wielu z nich opu¶ciło miasto w poszukiwaniu lepszych perspektyw. Podczas II wojny ¶wiatowej, w 1941 roku w Kołbieli utworzono getto. Zamknięto w nim także uchodĽców i przesiedleńców z innych miejscowo¶ci. W dniu 27 wrze¶nia 1942 r. wszyscy mieszkańcy getta zostali deportowani do obozu zagłady w Treblince.

Cmentarz żydowski w Kołbieli zlokalizowany jest w lesie na północ od miasta. Można doj¶ć do niego ul. Kilińskiego, a następnie poln± drog± wiod±c± od zachodniej strony lasu. Starsi mieszkańcy pobliskich posesji twierdz±, że cmentarz był "duży", przetrwał wojnę i został całkowicie zniszczony dopiero po wyzwoleniu. Przytoczmy tu fragment listu, jaki do naszej Redakcji przysłał jeden z dawnych mieszkańców Kołbieli: "Latem 1944 roku cmentarz był wykorzystany jako przyczółek obronny przez wojsko, najprawdopodobniej radzieckie. ¦ladem tych walk s± wci±ż widoczne okopy. Z pewno¶ci± już wtedy rozpocz±ł się proces jego niszczenia. Powszechnie wiadomo, że macewy z cmentarza zostały skradzione przez niektórych mieszkańców Kołbieli z przeznaczeniem na cele budowlane, czę¶ć nagrobków użyto do odbudowy mostków nad kanałami melioracyjnymi - jeszcze dzi¶ bez trudu można je odnaleĽć".

Granice cmentarza s± zatarte. W południowej czę¶ci nekropolii można odnaleĽć macewę zachowan± w zaskakuj±co dobrym stanie. Umieszczone na niej hebrajskie epitafium głosi: "Tu spoczywa młody m±ż, sprawiedliwy i prawy, bogobojny, pod±żał ¶cieżkami Tory i modlił się każdego dnia w zgromadzeniu, nasz nauczyciel i pan Izaak syn pana Abrahama Dawida ha-Lewi zmarł 23 tamuz roku 698 według małej rachuby. Niech jego dusza zostanie wł±czona w wieniec życia wiecznego". (tłum. Anna Kulpa. 23 tamuz (5)698 r. = 22 lipca 1938 r.). W zwieńczeniu macewy wyrzeĽbiono dzban - symbol umieszczany na grobach potomków rodu Lewiego. Tuż obok oparte o drzewa stoj± dwa fragmenty innych nagrobków: na jednym z nich można odczytać personalia zmarłego ("Mosze syn Gerszona ha-Lewi, błogosławionej pamięci Sztejman"), na drugim widoczna jest jedynie czę¶ć ornamentyki tworz±cej obramowanie steli. Kilkadziesi±t metrów dalej w kierunku zachodnio-północnym na niewielkiej polanie znajduje się kilkadziesi±t odłamków potłuczonej macewy z piaskowca. Z duż± doz± pewno¶ci możemy przyj±ć, że wszystkie wyżej opisane nagrobki zostały przemieszczone i nie znajduj± się nad wła¶ciwymi miejscami pochówku.

Jedn± z macew z Kołbieli przed laty zabezpieczono w magazynach Żydowskiego Instytytu Historycznego w Warszawie.

tekst: K. Bielawski