Jak podaje "Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust", pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Kodniu przypadaj± na drug± połowę XVIII wieku. Wiadomo, że w 1857 roku w miejscowo¶ci żyło 748 wyznawców judaizmu. Autorzy wydanego w 1883 roku "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", opisuj±c Kodeń jako miasto "nad rzek± Bugiem, z lewego brzegu, w malowniczem położeniu przy uj¶ciu doń strugi Kalmaczki", wzmiankowali 722 Żydów, zamieszkuj±cych Kodeń w 1861 roku. Spis z 1931 r. odnotował w Kodniu 2.307 mieszkańców, w tym 628 Żydów (inne Ľródła podaj± 800).

Przed 1 wrze¶nia 1939 r. liczba Żydów w mie¶cie spadła do 273 ("Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust" ich liczebno¶ć szacuje na około sto osób). Podczas II wojny ¶wiatowej kodeńscy Żydzi zostali umieszczeni w getcie, dok±d trafiła również 105-osobowa grupa Żydów z Krakowa. We wrze¶niu 1942 r. wszyscy zostali deportowani do getta w Międzyrzecu Podlaskim, po czym wywieziono ich do obozu zagłady w Treblince. Eksterminacji ludno¶ci żydowskiej dokonywanej przez hitlerowców towarzyszyło również niszczenie obiektów kultury materialnej. Przykładem może być rozbiórka położonej w centrum miejscowo¶ci murowanej synagogi z 1698 r., która posłużyła jako budulec hali targowej w Terespolu. Również drewniany bejt ha-midrasz został rozebrany i wykorzystany do budowy szkoły w pobliskim Dobromy¶lu.

Z lokalizacj± żydowskiej nekropolii w Kodniu wi±ż± się pewne kontrowersje. Czę¶ć mieszkańców Kodnia utrzymuje, że cmentarz obejmował większy obszar. Mianowicie jego znaczna czę¶ć znajdowała się tam, gdzie dzisiaj odbywa się skup żywca (tzw. Buchta) oraz cotygodniowy targ. ¦wiadczyłoby to o ewidentnej profanacji. Natomiast konserwator zabytków i najstarsi mieszkańcy, twierdz±, iż nekropolia znajdowała się na mniejszym terenie, poro¶niętym obecnie drzewami i traw±.

W zbiorach Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białej Podlaskiej znajduje się zdjęcie, wykonane przez R. Szyszkowskiego na cmentarzu w Kodniu w 1938 r. Przedstawia ono macewę Chaima Szmuela syna Mordechaja błogosławionej pamięci, zmarłego w dn. 19 ijar 5691 r. (06.05.1931 r.). Był to nagrobek wykonany prawdopodobnie z betonu lub piaskowca, w formie steli ograniczonej po bokach symetrycznym przedstawieniem półkolumn, z trzema płycinami w naczółku, czę¶ci ¶rodkowej i dolnej. W zwieńczeniu umieszczono płaskorzeĽbę księgi religijnej. Płycina inskrypcyjna była polichromowana.

tekst & zdjęcia: Tomasz Wojcieszuk
Polecamy odwiedzenie stron:
"Koden, a shtetl no more"
Wirtualny Sztetl
Shabbat-Goy

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Kodnia i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz
z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.