Miejscowo¶ć Kędzierzyn-KoĽle powstała w 1975 r. z poł±czenia następuj±cych miejscowo¶ci: Kędzierzyn, KoĽle, Kłodnica i Sławięcice. Pocz±tki osadnictwa żydowskiego w Kędzierzynie-KoĽlu s± trudne do okre¶lenia. W 1713 r. został wydany edykt cesarski (miasto znajdywało się wówczas w rękach Habsburgów) zezwalaj±cy Żydom na osiedlanie się na terenie ¦l±ska, jednakże za wyj±tkiem miast takich jak: Prudnik, Głubczyce, Racibórz, KoĽle, Opole i Nysa. Dopiero w 1750 r. została odnotowana obecno¶ć w mie¶cie dwóch żydowskich kupców; byli to Salomon i Marcus Baruchowie. Rozwój Kędzierzyna-KoĽle, usytuowanego w pobliżu szlaku solnego, ¶ci±gał powoli do miasta kolejnych kupców żydowskich i ich rodziny. W czerwcu 1796 r. od spadkobierców Barucha Steinfeidschena gmina żydowska nabyła budynek, który przystosowano na cele domu modlitwy. W owym czasie do straszych koĽleńskiej gminy należeli: Meyer Walentin Friedlander, Izaak Itzinger i Simon Jakub Kuaffmann. Jednakże wkrótce pomieszczenia te okazały się być niewystarczaj±ce. Gmina szybko rozrastała się, pod koniec XVIII w. liczyła 94 osoby, w zwi±zku z czym postanowiono zakupić nowy budynek. 21 marca 1825 r. od aptekarza Schliwy gmina odkupiła dwupiętrow± nieruchomo¶ć przy ul. Słodowej - z przeznaczeniem na synagogę. Budynek ten służył celom religijnym przez ponad 50 lat. We wrze¶niu 1877 r. zgromadzenie gminy podjęło decyzję o budowie nowej synagogi. Za 50 tys. marek uzyskanych z darowizn od kozielskich Żydów zakupiono plac za Bram± Raciborsk± niedaleko Rynku. Nowowybudowana synagoga została po¶więcona 10 wrze¶nia 1886 r., a w uroczysto¶ci uczestniczyli m.in. starosta kozielski i rabin z Bytomia Ferdynand Rosenthal. Synagoga ta przetrwała do 1938 r., kiedy to podczas rozruchów w "Noc Kryształow±" została przez Niemców wysadzona w powietrze. W przede dniu wybuchu II wojny ¶wiatowej na terenie dzisiejszego miasta Kędzierzyn-KoĽle zamieszkiwało około 80 Żydów; osob± nadzoruj±ca w tym czasie życie religijne w mie¶cie był kupiec Lippmann. Większo¶ć kozielskich Żydów podzieliła los swych współwyznawców i została zamordowana, b±dĽ umieszczona w obozach.

W 1940 r. Niemcy założyli na terenie dzisiejszego miasta i jego okolic kilkana¶cie obozów pracy przymusowej. WięĽniowie byli zmuszani do pracy m.in. przy budowie zakładów chemicznych należ±cych do niemieckiego koncernu IG Farben, gdzie produkowano benzynę syntetyczn±. Jeden z tych obozów pracy był przeznaczony dla ludno¶ci żydowskiej. Przeciętny jego stan osobowy wynosił 3-4 tys. osób pochodz±cych z różnych krajów Europy (istniał tam podobóz męski i kobiecy). 1 kwietnia 1944 r. został on przekształcony w filię KL Auschwitz-Birkenau i przyj±ł nazwę Arbeitslager Blechhammer. Zginęło w nim minimum 248 osób, a podczas marszu ewakuacyjnego (21 stycznia 1945 r. Niemcy rozpoczęli likwidację obozu) kolejne 800. Tereny tego obozu znajduj± się w pobliżu stacji kolejowej w Sławięcicach. Do dnia dzisiejszego zachowało się kilka wież strażniczych, budynek krematorium i plac apelowy. W 1968 r. został tam ustawiony pomnik po¶więcony pamięci ofiar tej filii KL Auschwitz-Birkenau.

Istnieje pewna nadzieja, iż w najbliższym czasie będziemy mogli dowiedzieć się czego¶ więcej na temat historii tutejszych Żydów. W 2004 r. Urz±d Miasta w Kędzierzynie-KoĽlu otrzymał od Josefa Kornweitza pierwsz± czę¶ć dokumentów historycznych dotycz±cych kozielskich Żydów. S± to przede wszystkim zestawienia genealogiczne i informacje dotycz±ce poszczególnych rodzin: daty urodzin, ¶mierci, ¶lubów, zmiany stanu cywilnego.

Cmentarz żydowski w Kędzierzynie-KoĽlu został założony w 1814 r. na terenie gminy Reńska Wie¶ w okolicy wsi Dębowa. Jego powierzchnia wynosiła 0,28 ha. Niestety o jego historii nie ma zbyt wielu informacji. Nekropolia została czę¶ciowo zniszczona przez Niemców w czasie II wojny ¶wiatowej, ale wci±ż istniała po jej zakończeniu. Musiało pozostawać tam w owym czasie sporo macew, skoro 10 marca 1948 r. Wojewódzki Komitet Żydowski otrzymał od Rady Wojewódzkiej dla ¦laska-D±browy polecenie uprz±tnięcia cmentarza w KoĽlu i usunięcia z niego (w tym z nagrobków) niemieckich napisów. W 1994 r. widocznych było tam jeszcze kilka macew z niemiecko-hebrajskimi inskrypcjami. Obecnie odnaleĽć można tylko elementy porozbijanych macew, kilka podstaw pod nagrobki oraz dwie nieczytelne górne czę¶ci macew.

tekst: Małgorzata Fr±ckowiak
Kliknij tu, by obejrzeć film video nakręcony na tym cmentarzu