Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
KCYNIA      

Jak podaje Tomasz Kawski w swej ksi±żce "Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942", pierwsi wyznawcy judaizmu osiedlili się w Kcyni (w języku niemieckim: Exin) w 1507 roku. Wiadomo, że już w 1565 roku w Kcyni istniała bóżnica i dom szkolnika, czyli woĽnego w synagodze. Żydzi do¶ć szybko zaczęli odgrywać dominuj±c± rolę w handlu miasta. Powodowało to niezadowolenie mieszczan, którzy w 1594 roku wymogli na królu Zygmuncie III Wazie wydanie przywileju ograniczaj±cego rozwój żydowskiego osadnictwa oraz handlu. W 1565 roku w odwecie za rzekom± współpracę ze Szwedami, wojska hetmana Czarnieckiego dokonały pogromów ludno¶ci żydowskiej w wielu miastach Wielkopolski, w tym także w Kcyni. W 1674 r. w mie¶cie żyło 49 Żydów (18% wszystkich mieszkańców). Istotny rozwój tej społeczno¶ci przypadł na pierwsz± połowę XIX wieku. O ile w 1808 roku w Kcyni mieszkało 309 Żydów, to w 1849 roku liczba ta sięgnęła 996 osób, co stanowiło 41% całej populacji. Dzielnica żydowska znajdowała się w rejonie dzisiejszej ul. Strażackiej. W 1811 roku w Kcyni powstała jesziwa - czyli wyższa uczelnia talmudyczna - do której ¶ci±gali studenci z wielu innych miast. Warto wspomnieć tu o osobie Seeba Wolfa Klausnera, znanego rabina kcyńskiego. Seeb Wolf Klausner urodził się 18 paĽdziernika 1761 roku w Rawiczu. W latach 1804 - 1811 był rabinem w Obornikach, a od 1811 r. aż do ¶mierci w 1861 roku (10 tevet 5622) pracował w Kcynii, gdzie zajmował się prowadzeniem jesziwy. Najwybitniejszymi uczniami rabina byli jego czterej synowie - Zwi Hirsch, Mordechaj Izig, Isachar Beril i Jakob, oraz Loew Blaschke, pełni±cy póĽniej funkcję rabina w KoĽminie i Trzciance. Przez ostatnich siedem lat swego życia, rabin S. W. Klausner był niewidomy i głuchy. Mimo to nadal udzielał nauk. Umożliwiła mu to niezawodna pamięć oraz doskonałe opanowanie tekstów talmudycznych. Na setnych urodzinach zjawiły się wszystkie jego dzieci, wielu wnuków, prawnuków i praprawnuków.

W 1858 roku w Kcyni w rodzinie żydowskiego kupca przyszedł na ¶wiat Ismar Boas, wybitny lekarz i współtwórca gastroenterologii, czyli dziedziny medycyny zajmuj±cej się czynno¶ciami i schorzeniami układu pokarmowego. Więcej informacji o Ismarze Boasie znajdziesz na łamach Wikipedii.

Druga połowa XIX wieku i pocz±tek wieku dwudziestego przyniosły spadek liczebno¶ci kcyńskich Żydów. Było to zwi±zane między innymi z emigracj± zarobkow± do innych krajów, w tym także za ocean, oraz konsekwencjami Powstania Wielkopolskiego, podczas którego czę¶ć Żydów opowiedziała się za utrzymaniem status quo. W 1910 roku w Kcyni odnotowano 199 osób pochodzenia żydowskiego. Czterna¶cie lat póĽniej w mie¶cie było już tylko czterdziestu jeden Żydów. W synagodze udawało się jeszcze zbierać minjan, jednak kantor musiał dojeżdżać ze Żnina. W dniu 1 listopada 1932 roku gmina żydowska w Kcyni została oficjalnie rozwi±zana. Od tej pory jej członkowie podlegali kahałowi w Szubinie.

Kcynia - lapidarium na cmentarzu żydowskim
Synagoga w Kcyni

Nieliczna grupa żydowskich mieszkańców Kcyni bardzo szybko padła ofiar± nazistów. W nocy z 16 na 17 wrze¶nia 1939 roku spalono miejscow± synagogę. Następnego dnia rano Niemcy oskarżyli Żydów o jej podpalenie. Kilka godzin póĽniej nakazano Żydom zabrać swe kosztowno¶ci i zgromadzić się na rynku. Następnie załadowano ich na dwa samochody ciężarowe i wywieziono za miasto, gdzie zostali rozstrzelani.

Cmentarz żydowski w Kcyni założono przy drodze do W±growca. Wiadomo, że na jego terenie wzniesiono dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dla dozorcy. Lokalizację nekropolii można odnaleĽć na mapie okolic Kcyni z 1935 roku. Z relacji osób, które pamiętaj± cmentarz sprzed II wojny wynika, że był zadbany. Groby były ogrodzone stalowymi płotkami z elementów kutych ręcznie i bogato zdobionych. Podobnie jak w innych gminach żydowskich, także w Kcyni organizacj± pochówków zajmowało się bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Wiadomo, że w pocz±tkach XX wieku jego przewodnicz±cym był Ph. Seemann.

Kcynia - lapidarium na cmentarzu żydowskim Kcynia - macewa nagrobek na cmentarzu żydowskim w Kcyni macewa z Kcyni

Podczas II wojny ¶wiatowej z rozkazu nazistów płyty nagrobne zostały wyrwane i wykorzystane do ułożenia chodnika przy obecnym kinie "Orzeł". Prace te wykonywali robotnicy z firmy budowlanej należ±cej do folksdojcza Emila Posnanskiego. Pracownikom polecono skuwać tre¶ć epitafiów, jednak mimo to czę¶ć inskrypcji nie została zniszczona, a nagrobki ułożono napisami do ziemi. Po wyzwoleniu, w latach sze¶ćdziesi±tych w miejscu cmentarza planowano urz±dzić park. Zamiarów tych jednak nie zrealizowano. Jak pisał Józef Marosz w swym artykule zatytułowanym "Pozostały tylko macewy" ("Pałuki" nr 63, 15/1993): "łopaty zbyt często trafiały na ko¶ci i czaszki".

W latach dziewięćdziesi±tych miejscowi społecznicy zaczęli mówić o konieczno¶ci rozbiórki chodnika przy kinie "Orzeł" i przeniesienia macew na teren nekropolii. Na wniosek członka zarz±du gminy p. Jana Kuranta, burmistrz wydał polecenie wydobycia macew. Podczas prac odkryto nagrobki pochodz±ce z XVIII wieku. Wspomniany uprzednio p. Jan Kurant wykonał fotograficzn± dokumentację płyt nagrobnych. Nagrobki pocz±tkowo złożono w magazynie Zakładu Gospodarki Komunalnej. Ostatecznie macewy zakopano na terenie cmentarza, a nad nimi urz±dzono lapidarium, ustawiaj±c trzy nagrobki na podmurówce z kostki brukowej.

tekst: K. Bielawski
współpraca: J. Marczak, J. Kurant, R. Tadych
zdjęcia: Aleksander W±sowicz
Bibliografia:
Tomasz Kawski "Gminy żydowskie pogranicza Wielkopolski, Mazowsza i Pomorza w latach 1918-1942"
Zenon Guldon, Jacek Wijaczka "Ludno¶ć żydowska w Wielkopolsce w drugiej połowie XVII wieku"
"Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust"
Aron Heppner "Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden
und der juedischen Gemeinden in der Posener Lander"

Józef Marosz "Pozostały tylko maceby" ("Pałuki", nr 63, 15/1993)

Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Kcyni i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętaj± ten cmentarz z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjęcia opublikowane w serwisie www.kirkuty.xip.pl s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wył±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas