Pierwsze wzmianki o żydowskich mieszkańcach Kazanowa pochodz± z połowy XVII wieku. Archiwalne zapisy z 1662 roku wzmiankuj±, iż w Kazanowie było w tym czasie szesnastu żydowskich płatników podatku pogłównego i - odpowiednio - czternastu w latach 1673-74 oraz trzynastu w 1673 roku. Z protokołów wizytacji miejscowej parafii katolickiej wynika, że już w 1711 roku w Kazanowie funkcjonowała gmina żydowska, posiadaj±ca drewniany dom modlitwy. Wiadomo, że w 1781 roku na terenie miejscowo¶ci i w jej okolicach mieszkało około osiemdziesięciu wyznawców judaizmu.

Największy rozwój liczebny społeczno¶ci kazanowskich Żydów przypadł na wiek dziewiętnasty. W 1827 roku mieszkało tu 170 osób pochodzenia żydowskiego; trzydzie¶ci lat póĽniej liczba ta wzrosła do 469 osób. Żydowska gmina wyznaniowa utrzymywała wspomniany uprzednio bejt ha-midrasz, cmentarz, dom rabina, cheder czyli szkołę dla chłopców oraz łaĽnię rytualn±. Spis powszechny z 1921 roku odnotował w Kazanowie 336 osób pochodzenia żydowskiego, którzy stanowili wówczas 41,3% wszystkich mieszkańców. W latach 1929-1930 wzniesiona została nowa, murowana synagoga.

Po wybuchu drugiej wojny ¶wiatowej nazi¶ci poddali miejscow± ludno¶ć żydowsk± narastaj±cym represjom, wprowadzaj±c obowi±zek stawiania się do robót przymusowych oraz wiele innych ograniczeń. Do miasta przesiedlano także Żydów z okolicznych osad. W paĽdzierniku 1942 roku około o¶miuset Żydów z Kazanowa zostało deportowanych do getta w Siennie, sk±d póĽniej trafili do komór gazowych w obozie w Treblince.

Cmentarz żydowski w Kazanowie znajduje się we wschodniej czę¶ci miejscowo¶ci, w kierunku Kroczowa. Jego lokalizację można odnaleĽć na przedwojennej wojskowej mapie okolic Zwolenia. Nie znamy dokładnej daty założenia cmentarza, z pewno¶ci± istniał on już w pocz±tkach XVIII wieku. Jak zapamiętał jeden z mieszkańców, przed wojn± cmentarz był ogrodzony, było na nim wiele nagrobków, pomalowanych na jaskrawe kolory. W okresie drugiej wojny ¶wiatowej nekropolia została zniszczona przez Niemców, z ich polecenia kamienne nagrobki wykorzystano do utwardzania dróg. Dzieła dewastacji dokończono po wyzwoleniu. W dniu 26 czerwca 1964 roku władze wydały oficjaln± - choć niezgodn± z zasadami judaizmu - decyzję o zamknięciu cmentarza.

Do dzi¶ na terenie nekropolii zachowała się jedynie czę¶ciowo zniszczona ceglana brama cmentarna. Nasz korespondent podczas swej wizyty latem 2008 roku na cmentarzu nie odnalazł żadnych macew. Pewna ilo¶ć fragmentów nagrobków została wydobyta z jednej z dróg i zabezpieczona przez miejscowego społecznika.

tekst: K. Bielawski
zdjęcie: Łukasz Kowalczyk
Bibliografia:
Zenon Guldon: "Ludno¶ć żydowska w miastach małopolskich w drugiej połowie XVII wieku"
Adam Penkalla "Żydowskie ¶lady w województwie kieleckim i radomskim"