Cmentarz żydowski w Jedwabnem znajduje się około 500 m na północny wschód od centrum miasta, przy ul. Ignacego Krasickiego. Cmentarz zajmuje działkę geodezyjn± numer 200701 4.0001.646, na planie zbliżonym do trapezu równoramiennego, o powierzchni 12964 m kw.

Cmentarz został założony prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku.

Wiadomo, że przed wojn± cmentarz był ogrodzony niewysokim parkanem, bramę wieńczyły Tablice z Przykazaniami.

Podczas pogromu 10 lipca 1941 r. w stodole znajduj±cej się w bezpo¶rednim s±siedztwie cmentarza grupa mieszkańców miasta i okolicznych miejscowo¶ci spaliła jedwabieńskich Żydów. Dokładna liczba ofiar pozostaje nieznana. Wydarzenia zwi±zane z pogromem miały miejsce także na cmentarzu.

Leon Dziedzic, który jako 15-letni chłopiec zmuszony został do zakopywania ciał Żydów spalonych w stodole, w artykule opublikowanym na łamach dziennika "Rzeczpospolita" (Ľródło: Kaczyński A., Nie zabijaj, "Rzeczpospolita" z 10.07.2000). wspomina zbiorow± mogiłę na terenie cmentarza: "Trupów tych Żydów, którzy zginęli tego samego dnia 10 lipca, ale wcze¶niej, nie zostali spaleni w stodole, tylko zamordowani w mie¶cie, zgładzeni na kirkucie po przyniesieniu pomnika Lenina, albo schwytani na próbie ucieczki i zakłuci w polu czy w lesie, to już wtedy nie było na wierzchu, tylko ¶wieżo wzruszona ziemia po drugiej stronie drogi, już na terenie kirkutu. Cmentarz żydowski był wówczas ogrodzony niewysokim parkanem z bram± ozdobion± tablicami Dekalogu. Ludzie mówili, że to samych Żydów przymuszono, żeby dla siebie wykopali ten grób".

Cmentarz uległ daleko posuniętej dewastacji. Według szacunkowych danych, w jego obrębie znajduje się zaledwie kilkadziesi±t nagrobków w różnym stanie zachowania, z których najstarsze zidentyfikowane datowane s± na 1847 r. i 1850 r. S± to macewy wykonane z polnych kamieni granitowych, z inskrypcjami pisanymi wył±cznie w języku hebrajskim.

Teren porastaj± gęste zaro¶la, w porze wegetacji znacznie utrudniaj±ce dostęp. Granice cmentarza s± czytelne dzięki zachowanym reliktom oryginalnego muru, powojennemu ogrodzeniu z siatki oraz murowi z kamiennych bloków, zbudowanemu w 2001 r. wzdłuż południowej krawędzi cmentarza.

Stan zachowania obiektu wyja¶nia udzielona autorowi niniejszego tekstu ustna wypowiedĽ jednego z mieszkańców Jedwabnego: "To nie byli Niemcy, to byli nasi. Kamienie z grobów brali na budowę murów i chlewów. Ogrodzenie było jak na naszym cmentarzu i też zostało rozebrane".

W 2001 r. w południowo-zachodnim narożniku cmentarza ustawiono stylizowany na macewę pomnik, z napisem w językach polskim i hebrajskim: "Cmentarz żydowski w Jedwabnem, założony w XIX wieku. Miejsce wiecznego spoczynku Żydów z Jedwabnego i okolic. Groby Żydów zamordowanych 10 lipca 1941. Cze¶ć ich pamięci!".

Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków województwa podlaskiego (nr. 374/88).

Poż±dane byłoby: wykarczowanie zaro¶li i cykliczne prace porz±dkowe, wykonanie dokumentacji zachowanych macew i publikacja wyników inwentaryzacji na stronie internetowej, podjęcie działań na rzecz odzyskania nagrobków wywiezionych z cmentarza.

 

tekst & zdjęcia: Krzysztof Bielawski
Kliknij tu, by obejrzeć amatorski film nakręcony w Jedwabnem
Polecamy też odwiedzenie poniższych stron internetowych:
We remember Jewish Jedwabne!
Księga Pamięci Jedwabnego
Yedwabne. History and Memorial Book