| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |
| JA¦LISKA | ||
Od czasów ¶redniowiecza przez setki lat Ja¶liska były miastem, w którym ograniczano osadnictwo ludno¶ci żydowskiej. Dopiero w 1848 roku zezwolono Żydom na swobodny zakup domów w mie¶cie oraz prowadzenie działalno¶ci handlowej. Pod koniec lat trzydziestych XX wieku w Ja¶liskach mieszkało około trzystu Żydów. Podczas II wojny ¶wiatowej czę¶ć z nich hitlerowcy rozstrzelali na zboczu góry Błudnej, w pobliżu Barwinka. Innych wywieziono do obozów pracy. Holocaust przeżyli nieliczni. |
||
 |
||
Cmentarz żydowski w Ja¶liskach, kiedy¶ stały tu macewy... |
||
Cmentarz żydowski w Ja¶liskach powstał w 1883 roku i funkcjonował do czasów II wojny ¶wiatowej. Udział w dewastacji nekropolii miał miejscowy młynarz, który wykorzystał macewy do budowy tamy przy swoim młynie. Macewy, mniej lub bardziej zniszczone, leż±ce płytko w ziemi lub w wodzie, jeszcze niedawno znajdowały się nad potokiem Bełcza, na południe od wsi, na lewo od drogi na Lipowiec, około dwustu pięćdziesięciu metrów od kirkutu. Stan ten uległ zmianie w 2005 roku, kiedy w Ja¶liskach pojawili się wolantariusze z Nieformalej Grupy Kamieniarzy "Magurycz" - zajmuj±cej się społecznie beskidzkmi cmentarzami. Ci młodzi ludzie, bez wsparcia jakichkolwiek instytucji, wykonali niezwykle ciężk± pracę - wydobyli z młynówki i dna potoku kilkadziesi±t płyt nagrobnych, ktore następnie czy¶cili, sklejali i przewieĽli do magazynu w Posadzie Ja¶liskiej. Dzięki pomocy rabina Avrasima Zeliga, przetłumaczono inskrypcje wyryte na macewach |
||
 |
 |
 |
| członkowie NGK Magurycz podczas wydobywania macew | ||
Maguryczanie zamierzaj± dokończyć rozpoczęte prace. Jak mówi Szymon Modrzejewski, założyciel grupy: "Gmina Dukla planuje budowę lapidarium, w którym zostan± umieszczone macewy. Uważamy jednak, że nagrobki powinny wrócić na cmentarz. Nie będzie to łatwe, bowiem teren nekropolii pozostaje obecnie w rękach prywatnych, a urz±d nie kwapi się do uregulowania tej sprawy. Poprosili¶my o pomoc Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i mamy nadzieję, że odniesie to jaki¶ skutek. W 2006 roku, NGK Magurycz - również dzięki dofinansowaniu z programu PRZEMIANY W REGIONIE, RITA - będzie kontynuować prace w Ja¶liskach nad potokiem Bełcza. Zajmiemy się między innymi kilkoma pozostałymi macewami w rejonie tzw. młynówki i tamy oraz poszukiwaniem macew w dolnym biegu Bełczy, a także dalszym losem nagrobków. W tej sprawie będziemy mediować i zaproponujemy symboliczny powrót macew na kirkut i ustawienie ich wzdłuż granicy cmentarza". |
||
 |
 |
 |
POST SCRIPTUM... Na przełomie czerwca i lipca 2006 r. wolontariusze MAGURYCZA dokończyli rozpoczęte prace w rejonie tzw. młynówki i tamy oraz szukali macew w dolnym biegu Bełczy. Operacja ta przyniosła uratowanie czterech zachowanych macew oraz pięciu fragmentów, z których czę¶ć stanowi cało¶ć z fragmentami wydobytymi w zeszłym roku. Poniżej zamieszczamy ich sprawozdanie z ostatnio wykonanych prac: "Macewy z ja¶liskiego kirkutu zostały użyte przez miejscowego młynarza do budowy tamy na potoku Bełcza po 1943 roku. W ubiegłym roku wydobyli¶my - z brzegu i koryta tegoż potoku - większo¶ć z nich i umie¶cili¶my w magazynie w Posadzie Ja¶liskiej, użyczonym przez Urz±d Miasta i Gminy Dukla. Do rozebrania pozostał fundament wspomnianej tamy, co też uczynili¶my. Operacja ta przyniosła uratowanie czterech zachowanych w cało¶ci w dobrym stanie macew oraz 5 fragmentów, z których czę¶ć stanowi cało¶ć z fragmentami wydobytymi w roku zeszłym. Większo¶ć nagrobków nosi także czytelne ¶lady polichromii. Wszystkie one zostały z należyt± staranno¶ci± oczyszczone mechanicznie i chemicznie oraz zabezpieczone ¶rodkami grzybobójczymi. Opisywane prace odbyły się w wyj±tkowo nie sprzyjaj±cych warunkach - obfite opady, wysoki stan wody na Bełczy. W pewnym momencie macewy znalazły się pod wod±, co nie powstrzymało nas od ich wydobycia. Powstała - rzecz jasna - dokumentacja przeprowadzonych prac ze szczególnym uwzględnieniem inskrypcji, które - mamy nadzieję - wkrótce zostan± przetłumaczone, a macewy przewiezione zostały do wspomnianego magazynu. |
||
 |
 |
 |
Wart podkre¶lenia jest fakt, że mieszkańcy Ja¶lisk s± przychylnie nastawieni do naszych starań, co szczególnie cieszy. Niestety o stosunkach z Urzędem Miasta i Gminy Dukla nie mogę tego samego napisać mimo, że urz±d ten dotował prace w zeszłym roku. Problemem jest nie tyle brak zainteresowania, co różnica zdań na temat przyszło¶ci macew. My niezmiennie uważamy, że powinny wrócić na cmentarz. Problem tkwi w tym, że cmentarz pozostaje w rękach prywatnych! Mało tego, to co zd±żyli¶my ustalić tym razem, wskazuje, że obszar cmentarza był większy niż s±dzili¶my, to za¶ oznacza, że dom nr 146 stoi na nim, a nie obok niego! Pomysł urzędu, aby umie¶cić macewy wokół kapliczki słupowej z XVII w. na "kurhanie szwedzkim" w Ja¶liskach od pocz±tku uważali¶my - i uważamy - za fatalny. Nagrobek - jak sama nazwa wskazuje - powinien stać nad grobem. Nasze stanowisko pozostaje zbieżne ze stanowiskiem rabina i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, o czym zostali¶my przez Fundację powiadomieni listownie. W chwili obecnej nie pozostaje więc nic innego jak czekać na przywrócenie kirkutowi statusu cmentarza. Owszem powstał też pomysł lapidarium w pobliżu nie istniej±cej tamy - to jest około 150 metrów od kirkutu, traktujemy go jednak jako ostateczno¶ć, bowiem prawo daje możliwo¶ć uregulowania wspomnianej kwestii, co wymaga tylko (aż?) dobrej woli. |
||
 |
 |
 |
Nadto - w poszukiwaniu macew zniesionych przez wodę - spenetrowali¶my koryto Bełczy aż po jej uj¶cie do Jasiołki, a także koryto Jasiołki po Daliow±. Niestety bez skutku. Zdjęcia: Jacek Modrzejewski, Copyright (c) by NGK Magurycz 2005-2006 |
||
Poniżej zamieszczamy imiona, nazwiska i daty ¶mierci Żydów, odczytane na ja¶liskich macewach: Arie Lejb, syn Szmuela, zm. 1 adara 5649 (?); Awracham Eibisz, syn Szloma, zm. tewet 5694; Ben ? (mężczyzna); Cwi Mendel, syn Jakoba, zm. tammuz 56.. (?), żył 64 lata; Eljachu, zm. 5687; Freida Gitru, córka Cwi, zm. 5680; Hinde (?), córka Cwi, zm. (?) kislew 5683; Ili Eizel, syn Josefa, zm. 5680; Jeszua Aszer, syn Dawida, zm. 14 tiszrei (przed Sukotem) 5675; Jota Mendl Leizer, zm. 5696; Klonimus Kalman, syn Szmuela, uczył Tory, data (?); Brendl, zm.5676; kobieta, córka Fridy, Leibusz (2 imię); Liachu, zm. 19 nisan 5677, uczył Tory; Meir, syn Cwi, z miasta Jawora (?), zm. w Jom Kipur 5655; Meir, syn Cwi, zm. 5675; Menachem Cwi, syn Zewa, kapłan, zm. 14 kislew 5659; mężczyzna, zm. 5655; Pinchas syn Naftalego, zm. 5675; Pinchas, syn Naftalego, zm. 5685; Rachela, córka Cadoka, zm. 5671; Ryfka, córka Szymona, zm. 18 awa 5696; Sara Feiga, córka Szymona, zm. 5664; Sara Gouda, córka Icchaka, zm. 5699; Sara Perl, córka Israela Zewa, zm. 5681; Szalom (mężczyzna); Szewa, córka Jechudy, zm. 5695; Szymon, syn Dawida, rabin przez 35 lat, sędzia, żył 66 lat, zm. 1 adar 5689; Tojbe Brindil, córka Issachara, zm. 12 kislewa 5686. |
||
Zapraszamy do odwiedzenia witryny internetowej NGK "Magurycz" - www.magurycz.org Polecamy też zapoznanie się z tre¶ci± artykułu "Magurycz jest ¶wiatem" |
||
| W dniu 1 lipca 2007 r. Ambasada Izraela oraz Żydowski Instytut Historyczny przyznały Nieformalnej Grupie Kamieniarzy "Magurycz" dyplom za działalno¶ć na rzecz ochrony dziedzictwa kultury żydowskiej w Polsce. Wyróżnienie to "przyznawane jest niezwykłym Polakom, polskim organizacjom oraz miastom, czyni±cym wiele dla odkrywania prawdy o przeszło¶ci i budowania lepszej przyszło¶ci". Kliknij tu, by obejrzeć zdjęcie z ceremonii wręczenia dyplomu. |
||
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |