Przez wiele lat jarosławscy Żydzi grzebali swych zmarłych na cmentarzu w Przemy¶lu. Stan ten uległ zmianie na przełomie XVII i XVIII wieku. Cmentarz żydowski w Jarosławiu powstał w 1699 r., a jego funkcjonowanie rok póĽniej zatwierdził Sejm Czterech Ziem. Nekropolia została założona poza miastem, przy obecnej ulicy Kruhel Pawłosiowski, na gruntach zakupionych od jarosławskiej parafii rzymskokatolickiej. Bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza istniało jeszcze przed ukonstytuowaniem się w 1774 r. samodzielnej gminy wyznaniowej w Jarosławiu i była to pierwsza dobroczynna organizacja miejscowych Żydów. Zanim powstał cmentarz w Jarosławiu, członkowie bractwa pomagali w organizacji pochówków jarosławskich Żydów w Przemy¶lu. Dom przedpogrzebowy wzniesiono z fundacji przewodnicz±cego kahału w Jarosławiu, Adolfa Juliusza Strisowera. W 1741 r. wykopano studnię, służ±c± do rytualnych ablucji.

Jarosławski beit-kwarot jest miejscem spoczynku wielu osób, zasłużonych dla społeczno¶ci żydowskiej. Pochowano tu cadyka Zaharię Mendla i jego następcę Menachema Zewa oraz Szymona syna Izraela Awrahama Marylesa, zmarłego w dn. 1 paĽdziernika 1849 r. (15 tiszri 5610 r.) ucznia Eliemelecha z Leżajska, Jakuba Horowica "Widz±cego z Lublina", Menachema Mendla z Rymanowa i Cwi Hirsza z Żydadczowa, autora księgi Torat Szymon.

W 1869 r. podczas antysemickich zamieszek jakie wybuchły w mie¶cie, cmentarz uległ dewastacji. Kolejne - znacznie poważniejsze - zniszczenia przyniosły lata II wojny ¶wiatowej. Z rozkazu nazistów w 1941 r. rozebrano mur i dom przedpogrzebowy, a kamiennymi nagrobkami utwardzono drogi w pobliżu cmentarza oraz wybrukowano podwórza na terenie opactwa sióstr benedyktynek, przekształconego wówczas na areszt gestapo. Marmurowe pomniki wywiezione zostały do Niemiec i tam wykorzystane do prac budowlanych.

Na terenie nekropolii pochowano kilkudziesięciu Żydów zamordowanych przez nazistów, między innymi trzydzie¶ci sze¶ć osób zabitych w dn. 1 sierpnia 1943 r. w egzekucji w Wólce Pełkińskiej czy rodzinę Amadów, znalezion± przez Niemców w gospodarstwie Szymona Fołty.

Do dzi¶ przetrwało kilkadziesi±t nagrobków lub ich fragmentów, w większo¶ci pochodz±cych z pocz±tków XX wieku. Zachowane pomniki nagrobne na cmentarzu żydowskim w Jarosławiu s± najczę¶ciej wykonane z piaskowca, w formie tradycyjnej macewy. W zwieńczeniach stel wyryto typowe dla żydowskiej sztuki sepulkralnej symbole, przedstawiaj±ce między innymi: lwy (płaskorzeĽba taka widnieje m. in. na nagrobku zmarłego w 1908 roku Markusa Sontaga czy zmarłego w 1899 roku Abrahama Arona Blata), szafy ze ¶więtymi księgami (nagrobek Zewa Izraela, zm. 1902 r.), korony (macewy m. in. Joszny Sztrausa zm. w 1923 r., Markusa Metzgera zm. w 1902 r.), dzbany (nagrobek Icchaka Bekalena zm. w 1920 r.), czy też pojawiaj±ce się na grobach kobiet ¶wieczniki (na przykład na podwójnej macewie Rosy i Emilii Forst, zmarłych w 1913 roku). W ostatnich latach wzniesiono ohel cadyka Szymona Marylesa i członków jego rodziny, między innymi syna Bunema Menachema Mendla Marylesa. Staraniem Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wybudowana została droga, umożliwiaj±ca dostęp do nekropolii. Już wkrótce teren cmentarza zostanie ogrodzony.

Chęć wej¶cia do ohelu należy zgłaszać z odpowiednim wyprzedzeniem do osoby udostępniaj±cej klucz (tel. 726 491 981).

Osobom zainteresowanym histori± Żydów w Jarosławiu polecamy odwiedzenie poniższych stron internetowych: Księga Pamięci Jarosławia * Jarosław - Shtetlinks *Wirtualny S ztetl

tekst: K. Bielawski